Merz wil nieuwe kieshervorming: hele regio stuurt alleen maar verliezers naar de Bondsdag

Friedrich Merz wil de hervorming van de hervorming. De door de stoplichtcoalitie gewijzigde kieswet zal in een eventuele coalitie met de SPD worden gewijzigd, zo maakte de CDU-leider bekend. Dit komt doordat 23 kiesdistrictwinnaars ondanks hun overwinning nog steeds geen mandaat hebben. Eén grootstedelijk gebied is bijzonder zwaar getroffen.

Friedrich Merz wil de hervorming van de hervorming. De beoogde bondskanselier is vastbesloten om de door de verkeerslichtcoalitie gewijzigde kieswet opnieuw te wijzigen. Door de kieshervorming is het aantal zetels in de Bondsdag met ruim 100 afgenomen, waardoor de kosten voor de belastingbetaler zijn gedaald. Vanuit het standpunt van de Unie is de hervorming echter nog steeds een ‘onrecht dat moet worden rechtgezet’. De CDU-leider bekritiseert dit als "een eenzijdige kieswet die tegen de Unie is gericht."

Het is waar dat de CDU/CSU-partijen het meest getroffen worden door de kieshervorming als gevolg van deze federale verkiezingen. De CDU en CSU vormen de meerderheid van de verliezers onder de winnaars. Die kiesdistrictwinnaars die, ondanks het behalen van een direct mandaat, de toegang tot de Bondsdag mislopen. In totaal zijn 23 politici getroffen, waaronder 15 CDU- en drie CSU-kandidaten. Daarnaast moeten vier AfD-politici en één SPD-politicus buiten de partij blijven, ondanks hun succes in hun kiesdistrict. Voor hen is er geen plaats meer in de Bondsdag, die over maximaal 630 zetels beschikt.

CSU-politicus in conflict met Claudia Roth

De grootste verliezer onder de winnaars is CSU-bestuurslid Volker Ullrich, die voor de vierde keer op rij de kieskring Augsburg-Stadt won. Ullrich, die al twaalf jaar in de Bondsdag zit, onderscheidt zich van de andere 22 kiesdistrictwinnaars zonder mandaat omdat er op de verkiezingsavond een video werd gemaakt waarop de zichtbaar boze CSU-politica ruziemaakt met GroenLinks-parlementslid Claudia Roth. Ullrich beschuldigt de voormalige vicevoorzitter van de Bondsdag ervan geen democraat te zijn op het gebied van de kieshervorming. "De term antidemocraat is zeker te wijten aan de hitte van het moment en is ongepast", heeft Ullrich inmiddels de denigrerende uitlatingen over zijn concurrent in "Stern" ingetrokken. "Maar de politieke beschuldiging blijft dat zij als onderdeel van de stoplichtcoalitie ook politiek verantwoordelijk zijn voor dit stemrecht en daarmee ook voor het feit dat rechtstreeks gekozen mensen niet in de Bondsdag komen."

Ullrich won in het stedelijke kiesdistrict van Augsburg met 31,1 procent van de stemmen. Daarmee had hij een ruime voorsprong op de nummer twee, Claudia Roth (20,6 procent). De CSU-politicus wist zijn voorsprong op Roth zelfs met drie procentpunten te vergroten ten opzichte van de federale verkiezingen van 2021, ook al was het kiesdistrict vóór de verkiezingen van dit jaar verkleind ten nadele van de CSU. Het stadje Königsbrunn, een bolwerk van de CSU, werd afgescheiden van het kiesdistrict Augsburg-Stadt en toegewezen aan het kiesdistrict Augsburg-Land.

De reden voor dit soort verschuivingen van kiesdistricten is de bevolkingsontwikkeling in Duitsland. Beieren kreeg er voor de federale verkiezingen van 2025 een kiesdistrict bij, terwijl Saksen-Anhalt er een moest afstaan. "In de regio Augsburg hebben de kiesdistricten 25 procent meer inwoners en daarom krijgt Beieren er in deze regio een kiesdistrict bij", legde SPD-fractievoorzitter Dirk Wiese, die verantwoordelijk is voor de hervorming, eind 2023 uit . In deze context werden enkele steden en kleine steden losgemaakt van hun vorige kiesdistricten en opnieuw toegewezen, zodat alle kiesdistricten ongeveer hetzelfde aantal inwoners bleven hebben. Königsbrunn werd daarom toegewezen aan het kiesdistrict Augsburg-Land.

Winnaars uit grote steden blijven buiten beschouwing

De nieuwe kieswet die de verkeerslichtcoalitie in 2023 heeft aangenomen, brengt het aantal parlementsleden terug van 736 (verkiezingen van 2021) naar 630. Dit wordt mogelijk gemaakt door de afschaffing van overhang- en compensatiemandaten.

Tot nu toe heeft iedere succesvolle kandidaat in zijn kiesdistrict een zetel in de Bondsdag bemachtigd. Als een partij meer directe mandaten kreeg dan waar zij op basis van de uitslag van de tweede stemming recht op had, mocht zij deze behouden. De overige partijen kregen compenserende mandaten. Het resultaat: de Bondsdag groeide en groeide.

Nu is het alleen de uitslag van de tweede stemming die het aantal zetels bepaalt. Voorbeeld: Met 37,2 procent heeft de CSU recht op 44 zetels in Beieren. Het won echter alle 47 directe mandaten in de Vrijstaat. De drie directe kandidaten met de slechtste resultaten bij de eerste stemming in Beieren komen daarom niet in de Bondsdag: Sebastian Brehm (Neurenberg-Noord), Claudia Küng (München-Zuid) en Volker Ullrich (Augsburg-Stadt).

Opvallend is dat de getroffen CSU-politici zonder uitzondering de winnaars zijn uit de grote stedelijke kiesdistricten. De reden hiervoor ligt voor de hand: in de minder conservatieve steden is de concurrentie voor de CSU-kandidaten groter en de strijd om de eerste stem overeenkomstig spannender.

Oud-leider GroenLinks: "Laten we eens kijken hoe we dit kunnen oplossen"

Ook in Frankfurt am Main zijn er omstreden en gepolariseerde kiesdistricten met meerdere veelbelovende kandidaten. In de grootste stad van Hessen ondervinden beide winnaars van de kiesdistricten hinder van het ontbreken van een tweede stemronde, omdat beide kiesdistricten - Frankfurt am Main I en Frankfurt am Main II - politiek bijzonder omstreden zijn en de winnende resultaten tot de slechtste van de deelstaat behoren.

In plaats van twee CDU-politici zullen vanuit Frankfurt twee GroenLinks-vertegenwoordigers, één SPD-politicus en één Links-politicus de Bondsdag betreden. Eén van hen is Omid Nouripour, tot vorig jaar medeleider van de Groene Partij. Nouripour begrijpt de woede en hoewel hij zelf deel uitmaakte van de verkeerslichtcoalitie, dringt hij aan op een nieuwe hervorming van de kieswet. "Ik kan mijn mensen in Frankfurt niet uitleggen waarom al hun eerste stemmen zijn verspeeld. We zouden er goed aan doen om als democratische partijen in de nieuwe Bundestag te gaan zitten en te kijken hoe we dit kunnen oplossen," zegt Nouripour.

Het Rijn-Maingebied rond Frankfurt is veruit de regio die het zwaarst getroffen wordt door de kieshervorming. Ook de winnaars van de kiesdistricten in de steden Mainz, Darmstadt en Groß-Gerau, die aan Frankfurt grenzen, misten een plek in de Bondsdag. Ook deze kiesdistricten werden gewonnen door CDU-politici, maar slechts twee politici van de Linkse Partij en één SPD-lid kwamen via de lijst in het parlement. Vijf aangrenzende kiesdistricten in de regio Rijn-Main - met in totaal 910.000 kiezers - sturen in totaal zeven lijstkandidaten van Links, SPD en Groenen naar Berlijn om de lokale belangen te vertegenwoordigen. Alle vijf kiesdistricten werden gewonnen door CDU-politici.

Zijn gematigde politici in het nadeel?

In de aanloop naar de federale verkiezingen hadden critici hun bezorgdheid geuit dat de nieuwe regel vooral gematigde politici zou treffen, die compatibel moeten zijn met meerdere politieke richtingen in kiesdistricten die moeilijk te winnen zijn en waar veel concurrentie is. Hardliners uit partijbolwerken hoeven zich daarentegen geen zorgen te maken.

De meeste kiesdistricten in het Rijn-Maingebied zijn zeker geen bolwerken van bepaalde partijen. En nog verder naar het zuiden, in de regio Rijn-Neckar, geldt dit niet voor de meeste kiesdistricten. Maar ze hebben één ding gemeen met de agglomeratie Frankfurt/Mainz: de kiesdistricten Ludwigshafen/Frankenthal, Mannheim, Heidelberg en Rhein-Neckar, met in totaal 666.000 stemgerechtigden, sturen geen rechtstreeks gekozen afgevaardigde naar de Bondsdag.

CDU-kandidaten wonnen in alle vier districten, maar geen van hen haalde het parlement. Ook Melis Sekmen , die in 2021 als lid van de Groenen in de Bondsdag toetrad, stapte tijdens de zittingsperiode niet over naar de CDU, maar won slechts het kiesdistrict Mannheim met 24,7 procent van de stemmen. In plaats daarvan zullen drie AfD-kandidaten en twee SPD-, GroenLinkse en Linkse kandidaten elk de kwesties van de regio via lijstposities aan de Bondsdag voorleggen.

Baden-Württemberg kent in totaal zes kiesdistricten en wordt het meest getroffen door de hervormde kieswet. Naast Mannheim, Heidelberg en Rhein-Neckar sturen ook de kiesdistricten Stuttgart II, Tübingen en Lörrach-Müllheim geen afgevaardigden naar de bondshoofdstad. In Stuttgart II, Tübingen en Lörrach-Müllheim, net als in Darmstadt, haalde geen enkele lijstkandidaat de Bondsdag. Dit zijn de vier kiesdistricten in Duitsland zonder één vertegenwoordiger in het parlement.

SPD-politicus neemt het rustig aan

Het kiesdistrict Bremen I kent echter geen gebrek aan parlementsleden. Vier kandidaten - van de CDU, de Groenen, de Linkse Fractie en de AfD - haalden via de lijst Berlijn. De winnaar van het kiesdistrict blijft echter met lege handen achter. SPD-politica Ulrike Hiller kreeg 25,7 procent van de stemmen en won daarmee het kiesdistrict, maar niet genoeg om een ​​ticket naar de hoofdstad veilig te stellen. Maar in tegenstelling tot de andere verliezers onder de winnaars, worstelt Hiller niet met haar lot. "Ik zal nog steeds niet in de Bondsdag verschijnen, wat voor mij persoonlijk ook goed is", aldus het commissaris van SV Werder Bremen in het regionale tijdschrift "buten un binnen".

De verkiezingsuitslag in het district Flensburg-Sleeswijk liet een soortgelijk beeld zien. Hier won CDU-politica Petra Nicolaisen met 26,5 procent, vóór Robert Habeck (22,6 procent), maar in de Bondsdag onderscheidt ze zich niet van haar Groene concurrent. Naast Habeck zal ook de politicus van de Linkspartij en SSW-parlementslid Stefan Seidler zitting nemen in de Bondsdag.

Unie zonder haalbare oplossing

In Oost-Duitsland worden vier AfD-politici getroffen door de gewijzigde kiesregels. Ook stedelijke kiesdistricten als Leipzig, Halle en Rostock worden hierdoor getroffen. Maar ook de winnaar van het kiesdistrict Oberhavel-Havelland II, Rainer Galla, haalde de Bondsdag niet. "De nieuwe kieswet is een schande", aldus Galla in de "Märkische Allgemeine". Galla behaalde in Brandenburg het op twee na beste verkiezingsresultaat met bijna 65.000 stemmen, maar voor de tweede stemmendekking zijn de procentuele waarden doorslaggevend.

Ook voor Anna-Maria Bischof was er onvoldoende dekking voor de tweede stemronde. De CDU-kandidaat won in het kiesdistrict Schwalm-Eder in de deelstaat Hessen, met een nipte voorsprong op haar SPD-concurrent Philipp Rottwilm. De verslagen sociaaldemocraat komt echter via een lijstplaats in het parlement. "Het voelt nog steeds behoorlijk surrealistisch", vertelde Rottwilm de dag na de verkiezingen aan de krant "Hessische Allgemeine".

Bischof, de eerste CDU-politicus ooit die het kiesdistrict Schwalm-Eder zwart kleurde, sprak van een "ondemocratische kieshervorming". De verkleining van de Bondsdag was "noodzakelijk", maar mocht niet "ten koste van de democratie" gaan, bekritiseerde de secretaris-generaal van de Hessische CDU.

Hoe een democratischer model voor de toekomst er precies uit moet zien, kan de Unie echter nog niet zeggen. Een loopgravenstelsel , waar vooral de CSU duidelijk baat bij zou hebben, klinkt niet als een oplossing die voor alle partijen aanvaardbaar is. Maar een opgeblazen Bondsdag is dat ook niet.