Het zwembad moet nog even wachten – Het doek gaat op voor de muziekzomer

Tegenwoordig lopen de reguliere seizoenen van grote opera- en concertzalen ten einde. De internationale muziekindustrie kent de term "feestdag" echter nog steeds niet. Voor veel solisten en orkestmusici, en vooral voor veel zangers, markeert juli zelfs het begin van de meest intense weken van het jaar. Dan begint het seizoen van grote en kleine festivals. En in de klassieke muziekwereld betekent dit nog steeds: culturele festivals van uitzonderlijke kwaliteit zijn te verwachten, waar artistieke topuitvoeringen net zo vanzelfsprekend zijn als ongewone programma's.

Wie alleen al een blik werpt op het aanbod in Zwitserland en misschien wel in de buurlanden, heeft meteen keuze te over. Hoewel het Europese festivallandschap door de coronapandemie wat is uitgedund, loopt het aanbod nog steeds in de honderden. Van traditionele elitefestivals die het beste van het beste willen samenbrengen tot alternatieve grassroots-concepten, er is genoeg te kiezen. Dus waar moet je heen als je je vrije tijd niet uitsluitend met een goed boek wilt doorbrengen, aan het water of in de bergen, of wilt bezwijken voor de verleidingen van streamingdiensten die allang moordend zijn geworden? Van de volgende aanbevelingen uit de wereld van de klassieke muziek kun je iets bijzonders verwachten.

Vanuit Zürich is het een logische keuze om naar het Vierwoudstrekenmeer te reizen voor het zomerprogramma van het Lucerne Festival. Kent u het? Natuurlijk, want al 26 jaar transformeren Michael Haefliger en zijn team het KKL Cultuur- en Congrescentrum tot een baken op de internationale festivalkaart. Wie het kaliber van 's werelds beste orkesten wil horen, kan terecht bij de Berliner en Wiener Philharmoniker, het Concertgebouw Amsterdam en het Milanese Scala Orchester, die allemaal strijden om de eer, terwijl ze tegelijkertijd moeten concurreren met het eigen orkest van het festival, waar de hele muziekwereld al sinds 2003 jaloers op is.

Deze zomer luidt ook een belangrijke verandering in: Haefliger draagt eind dit jaar de artistieke leiding over aan zijn opvolger, Sebastian Nordmann. Nordmann, die nog steeds zijn kaarten op de borst houdt, viert deze overgang met een uitgekiend programma dat, zonder enige sentimentaliteit, draait om de kunst van het afscheid nemen en tevens antwoord geeft op de vraag of een open einde überhaupt wel een einde is.

Wie de voorkeur geeft aan operavoorstellingen van festivalkwaliteit, is al meer dan honderd jaar aan het juiste adres bij Luzerns twee rivalen in Bayreuth en Salzburg. De Bayreuther Festspiele, het oudste en nog steeds meest besproken festival aller tijden, is onlangs geleidelijk weer opengegaan en heeft de ooit vaak afstotende cultus rond Richard Wagner teruggedrongen. Toch ontkomt niemand aan de magie van het Festspielhaus, ontworpen door Wagner zelf en binnenkort 150 jaar lang de Frankische stad overheersend, ook al is er momenteel weer een gênante ruzie over de renovatie en de financiering van Duitslands culturele vlaggenschip.

Wie erin slaagt kaartjes te bemachtigen – dankzij online reserveringen is dat niet langer per se een kwestie van jaren wachten – moet wel over het beruchte "uithoudingsvermogen" beschikken. De première van "Die Märchener von Neurenberg", waarvoor comedy- en musicalprofessional Matthias Davids is ingehuurd, zal naar verwachting ruim zes uur duren.

Comfortabeler en beter geklimatiseerd, maar niet per se korter, zijn de zitplaatsen in de festivalzalen in de prachtige oude binnenstad van Salzburg. Deze zomer worstelt artistiek directeur Markus Hinterhäuser van de stad met de gevolgen en excessen van politieke actie in een zeer hedendaagse context, onder het leidmotief van 'macht' in opera's zoals Händels 'Giulio Cesare' en Donizetti's 'Maria Stuarda'. Misschien als waarschuwing vertoont de dramaafdeling tegelijkertijd een bewerking van Karl Kraus' docudrama 'Die Latterentag des Unterkände'.

Als dat te veel mentale inspanning is voor een zomerdag, vindt u meer vermakelijks in het nabijgelegen Vorarlberg. De Bregenzer Festspiele keert terug met Philipp Stölzls succesvolle productie van Webers "Freischütz" op het beroemde podium aan het meer. Nat wordt je alleen als de lucht niet meewerkt. Maar het uitzicht vanaf de openluchttribunes over de Bodensee 's avonds is nog steeds de meest spectaculaire mix van natuur en cultuur die u in Midden-Europa kunt vinden. In het nabijgelegen Festspielhaus, dat bij slecht weer beschikbaar is (zij het alleen voor de hogere ticketcategorieën), presenteert het festival voor het eerst ook de aangrijpende opera "Oedipus" van de grote Roemeense componist George Enescu.

Natuurlijk hoef je niet naar het buitenland te reizen om cultureel genot te combineren met natuurervaringen. Talloze Zwitserse festivals ontlenen hun aantrekkingskracht niet in de laatste plaats aan het feit dat ze bezoekers naar bijzondere locaties lokken, ver weg van de drukte van de stad, naar spectaculaire landschappen en bergen. Naast de indrukwekkende ambiance biedt dit nu zelfs een locatievoordeel. Veel traditionele festivallocaties in de laaglanden beginnen pas langzaam te reageren op de steeds hetere zomers. Dat is nogal naïef – het zou sommigen immers voor een heel andere keuze kunnen stellen: of een zwembad misschien niet beter af is.

Dit zijn nog maar de sombere voorspellingen van pessimisten. In alle opzichten hebben veel klassiekers van de Zwitserse festivalwereld altijd hoog gegrepen. In Verbier, op bijna 1500 meter hoogte, zet het festival zich sinds 1994 in voor de promotie van jonge muzikanten. Geraffineerde dramatische concepten en verklaringen van de wereld worden graag overgelaten aan de zomerdeelnemers; hier draait alles om kunst. En het is altijd weer verbazingwekkend om te zien hoe dicht en rijk gevestigde namen tweeënhalve week lang, tot begin augustus, zij aan zij samenkomen of afwisselen met veelbelovende jonge artiesten.

Er zijn hier ook een festivalorkest en andere ensembles, die al lang een belangrijke springplank vormen voor beginnende orkestmusici onder de 30. Dit jaar worden de programma's van het Verbier Festival Orchestra onder andere ontwikkeld met twee bekenden uit Zürich: Fabio Luisi, voormalig muziekdirecteur van het operahuis, en Paavo Järvi, hoofd van de Tonhalle.

Overigens viert de muziekdirecteur van Zürich momenteel de 90e verjaardag van zijn beroemde landgenoot, componist Arvo Pärt, op zijn eigen festival in Pärnu, Estland. Maar zo ver hoeft hij niet te reizen: eind augustus maakt Järvi zijn debuut met het Tonhalle Orkest en cellist Sol Gabetta op het Menuhin Festival in Gstaad. Daar, net als in Luzern, staat een grote verandering op stapel: Christoph Müller treedt na 24 succesvolle seizoenen af als artistiek leider.

Transitie zal ook hier het thema zijn, maar anders dan op het Lucerne Festival. Voordat multitalent Daniel Hope, onder andere muzikaal leider van het Zürich Chamber Orchestra, het festival voortzet dat in 2026 door zijn mentor Yehudi Menuhin werd opgericht, wordt een meerjarig programma met als thema "Verandering" afgesloten, dat aanstaande vrijdag begint. In dit derde jaar staat het controversiële thema "Migratie" centraal.

Gedwongen en vrijwillige nieuwe beginmomenten in het buitenland, breuken in biografieën, de vraag naar thuis (of in ieder geval een thuisland) zijn centrale thema's in alle kunsten, los van de verhitte discussies van onze tijd, niet in de laatste plaats in de muziek. Immers, niemand minder dan de politieke vluchteling Richard Wagner componeerde de meeste van zijn belangrijkste werken in Zwitserse ballingschap, waaronder de eerder genoemde "Meistersinger".

In Gstaad is het doel niet alleen om werk te presenteren dat over ballingschap en "interne emigratie" gaat, maar ook om de zeer uiteenlopende gevolgen van migratie te illustreren aan de hand van de biografieën van vele deelnemende kunstenaars. Het positieve voorbeeld van Sol Gabetta laat zien dat oorlog, ellende en ontheemding de belangrijkste, maar niet de enige, oorzaken van migratie zijn: ze verliet haar geboorteland Argentinië om artistieke redenen en vond een nieuw thuis in Zwitserland bij "Mr. Gabetta", haar zelfbenoemde, soms grillige cello.

Gabetta is al lang een van de groeiende groep muzikanten die hun eigen privémuziekfestivals oprichten. Vaak beginnend met vrienden en collega's, groeit het initiatief vaak en wordt het een gevestigde naam. Zoals Gabetta's charmante Solsberg Festival in Aargau. Het 20e seizoen is helaas net afgelopen, maar er komt waarschijnlijk een 21e editie. Vergelijkbaar met de Boswiler Sommer, die violiste Julia Fischer en Tonhalle-cellist Benjamin Nyffenegger in juni nieuw leven inbliezen. Hoe het voelt om zo'n evenementenreeks op de rails te hebben, kun je dit jaar vanaf eind augustus ervaren op het Brugg Festival van de excellente Zwitserse violist Sebastian Bohren. Bohren wilde in 2024 zijn eigen kleinschalige concertreeks starten, maar in het tweede jaar is het project al merkbaar groot geworden...

Al meer dan een halve eeuw weten de mensen in Wallis wat er kan gebeuren als een spontaan idee ontstaat en vervolgens groeit. In 1972, tijdens een vakantie in Ernen, besloot de Hongaarse pianist György Sebők: "We hebben een combinatie nodig van natuur, kunst en vriendschap." Wat begon als masterclasses, ontwikkelde zich al snel tot iets groters en blijvends. Het Muziekdorpfestival Ernen, nu in zijn 52e seizoen, speelt bijna de hele zomer – met barokmuziek, pianorecitals, jazzconcerten, lezingen, orkest- en kamermuziek. Ook hier weet het festival gerenommeerde solisten van over de hele wereld naar deze zomerretraite te lokken; het oorspronkelijke karakter en de zeer informele charme van de serie zijn bewaard gebleven.

Twee Graubündense festivals, die twee kanten van dezelfde medaille lijken, richten zich ook op beide. Merkwaardig genoeg ligt ertussen een pas met de naam Wolfgang, wat wel heel erg op een muzikaal wonderkind lijkt. Klosters Music ontvangt elk jaar vanaf eind juli internationale beroemdheden, met name de grote pianist András Schiff. Ernaast heeft het Davos Festival een jeugdiger tintje, ook al bestaat het deze zomer ook 40 jaar en wordt dat uitgebreid gevierd.

Het basisidee is echter gebleven: "Young Artists in Concert" is nog steeds het leidmotief, oorspronkelijk bedacht door Michael Haefliger. Maar in Davos betekent dit meer dan zomaar een platform voor jong talent, iets waar bijna elk festival tegenwoordig mee pronkt. Davos ziet zichzelf ook als een verjongingskuur voor het festival zelf. Nieuwe formats, die door velen simpelweg worden uitgedaagd, worden hier gedurfd en vrij uitgeprobeerd. Wie durft, kan in een tijdcapsule stappen, 's avonds naar concerten luisteren, zich tijdens klankwandelingen onderdompelen in geluid en af en toe zelfs gaan zwemmen. Alles ongedwongen, net als op vakantie.