Merz wil Netanyahu uitnodigen – maar het internationale recht kan dit verhinderen

Berlijn. De Israëlische premier Benjamin Netanyahu was een van de eerste buitenlandse leiders die CDU-leider Friedrich Merz feliciteerde met zijn verkiezingsoverwinning. Merz had een uitnodiging voor Duitsland aangekondigd, Netanyahu maakte dit later bekend. Het probleem: Het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag heeft een arrestatiebevel uitgevaardigd tegen de premier vanwege de Israëlische acties in Gaza. Er bestaat een vermoeden van oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid.

Merz heeft verklaard dat er manieren zullen worden gevonden om Netanyahu de mogelijkheid te bieden Duitsland te bezoeken zonder gearresteerd te worden. Het idee dat een Israëlische premier Duitsland niet kan bezoeken is een “absurd idee”. Christoph Safferling, hoogleraar strafrecht en internationaal recht aan de Friedrich-Alexander Universiteit Erlangen-Neurenberg en directeur van de Internationale Akademie der Principes Neurenberg, beoordeelt de situatie.

De heer Safferling, Friedrich Merz heeft aangekondigd dat hij als bondskanselier de Israëlische premier Benjamin Netanyahu naar Duitsland zal uitnodigen. Hij zal ‘manieren en middelen’ vinden voor zo’n bezoek, ook al heeft het Internationaal Strafhof (ICC) een arrestatiebevel uitgevaardigd tegen Netanyahu. Welke middelen en manieren zijn denkbaar?

Nee. Als lidstaat van het Internationaal Strafhof is Duitsland verplicht hieraan mee te werken. Dit volgt uit de wet. Iedereen die op grond van een arrestatiebevel van het Internationaal Strafhof wordt gezocht, moet worden gearresteerd zodra hij of zij Duits grondgebied betreedt – en vervolgens worden overgedragen aan het Internationaal Strafhof. Er is geen sprake van discretie. Iets anders zou een schending van het internationaal recht zijn en ook een schending van de Duitse wetgeving inzake samenwerking met het ICC.

Zijn er geen uitzonderingen mogelijk?

Het Wetboek van Strafvordering voorziet in uitzonderingen voor de vervolging van misdrijven die in het buitenland zijn gepleegd, bijvoorbeeld vanwege hogere belangen van de Bondsrepubliek Duitsland. Dit geldt echter niet voor misdrijven die onder het Internationaal Strafwetboek vallen, waar deze zaak over gaat.

Het arrestatiebevel is door het Hof uitgevaardigd, maar de staten hebben nog niet om uitvoering ervan verzocht. Is dit een grijs gebied waar een bezoek is toegestaan?

Nee. Het aanhoudingsbevel leidt tot de noodzaak tot uitlevering, ook zonder dat er een verzoek tot uitvoering is gedaan.

Professor Christoph Safferling bekleedt de leerstoel voor strafrecht, strafprocesrecht, internationaal strafrecht en internationaal publiekrecht aan de Friedrich-Alexander-Universität Erlangen-Neurenberg en is directeur van de Internationale Akademie der Prinzipungen Neurenberg.

Bron: FAU/INPA/Lérot

Zouden de Verenigde Naties het Statuut van Rome, de basis van het Internationaal Strafhof, kunnen ondermijnen?

Indien de VN-Veiligheidsraad daarom verzoekt, kan de vervolging voor een jaar worden opgeschort. Maar daar zijn geen tekenen van.

Er wordt gespeculeerd dat Netanyahu een soort vrijgeleide zou hebben als hij naar het VN-hoofdkwartier in Bonn zou reizen in plaats van naar de kanselarij in Duitsland. Zou dat een optie zijn?

Dat is twijfelachtig. Voor de hoofdlocatie in New York bestaat zo'n overeenkomst. Dit kan niet zomaar worden overgedragen aan suborganisaties. Het beperkte karakter van de overeenkomst blijkt uit het feit dat het onzeker is of de hoofdaanklager van het ICC voor de Algemene Vergadering kan verschijnen vanwege de Amerikaanse sancties tegen het Hof.

Kan Den Haag afzien van de uitvoering van het arrestatiebevel?

Netanyahu zou duidelijk moeten maken dat hij bereid is om deel te nemen aan het proces en mee te werken. Het ICC zou het arrestatiebevel dan kunnen uitstellen omdat de gronden voor detentie – vluchtgevaar en gevaar voor belemmering van de rechtsgang – niet meer van toepassing zijn. Als mede-initiatiefnemer van het Hof zou Duitsland hoe dan ook moeten aandringen op medewerking.

Wat gebeurt er als Israëlische rechtbanken zelf actie ondernemen?

Nationale jurisdictie heeft voorrang boven internationale jurisdictie. Het Israëlische Openbaar Ministerie zou dan oorlogsmisdaden moeten onderzoeken. Onderzoek naar beschuldigingen van fraude is niet voldoende.

Het arrestatiebevel is gebaseerd op beschuldigingen van oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid. Moet het ICC van partijdigheid beschuldigd worden?

Het arrestatiebevel werd niet zomaar uitgevaardigd, op basis van welk voorwendsel dan ook. Het hof beraadslaagde enkele maanden en alle landen ter wereld konden commentaar leveren. Het hof is niet opgericht om ongewenste personen te stigmatiseren, maar om het internationale recht wereldwijd toe te passen op zowel vriend als vijand. Daarom moeten wij in Duitsland ook Bundeswehr-soldaten onderzoeken als er een vermoeden bestaat van oorlogsmisdaden die in Afghanistan zijn gepleegd – en dat hebben we gedaan. Ook de Israëlische premier moet accepteren dat er een onderzoek tegen hem wordt gestart.

Merz beroept zich op een soort algemeen belang: het is ondenkbaar dat een Israëlische premier Duitsland niet zou kunnen bezoeken.

Dit is uiteraard een politiek dilemma. Maar een bondskanselier kan ook naar Israël vliegen voor een bezoek. Als Netanyahu naar Duitsland zou komen, zou dat een enorme provocatie zijn voor het Internationaal Strafhof. Dat is volkomen onnodig.

Wat zouden de gevolgen zijn?

De gevolgen zouden enorm zijn. De minister van Justitie die verantwoordelijk is voor de locatie van de luchthaven, zou het Openbaar Ministerie moeten instrueren het arrestatiebevel niet uit te voeren. Dit zou een enorme inbreuk op de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht zijn – een enorm probleem voor de rechtsstaat. Het Internationaal Strafhof, dat al zwaar te lijden heeft onder de Amerikaanse sancties, zou nog verder worden beschadigd. In Den Haag kun je het licht uitdoen. En de Bondskanselier zou strafrechtelijk vervolgd worden op verdenking van belemmering van de rechtsgang tijdens zijn ambtsperiode.