Sanctiegesprekken in Lanz: hoe het Westen de Russische oorlogskas vult

Wanneer FDP-defensie-expert Strack-Zimmermann en voormalig Die Linke-leider Bartsch met Lanz aan tafel gaan zitten, is een confronterend gesprek te verwachten. Maar dan mengt een econoom zich in het gesprek. En de andere gasten zijn sprakeloos.

Woensdagavond gebeurde er iets wat zelden is gezien in Markus Lanz' ZDF-programma: de gasten van de Die Linke en de FDP waren het met elkaar eens. Bijna vijf minuten lang. Eerst dienden ze een motie van wantrouwen in tegen EU-Commissievoorzitter Ursula von der Leyen. Een rechts parlementslid uit Roemenië beschuldigde haar van gebrek aan transparantie en wanbeheer in verband met de inkoop van mondkapjes tijdens de coronacrisis. De motie heeft geen kans van slagen, maar zou de reputatie van de EU-Commissie als instituut kunnen schaden. Dat is het doel van rechts, zeggen FDP-Europarlementariër Marie-Agnes Strack-Zimmermann en voormalig Dietmar Bartsch-leider in koor. Ze waren het ook eens in hun kritiek op de gebroken verkiezingsbeloftes van bondskanselier Friedrich Merz.

Dit is weer helemaal terug als het gaat om de Europese defensiecapaciteiten tegen mogelijke Russische aanvallen. Terwijl Strack-Zimmermann de Europese herbewapening toejuicht, omdat men alleen vanuit een sterke positie met de Russische president Vladimir Poetin kan onderhandelen over een einde aan de oorlog in Oekraïne, bekritiseert Bartsch de verviervoudiging van het defensiebudget in de afgelopen twintig jaar. Bartsch eist dat de Bundeswehr niet opnieuw vastloopt in projecten zoals de missies in Afghanistan of Mali. Hier wordt Strack-Zimmermann echt boos: "Meneer Bartsch: De gemoederen lopen hoog op in Oekraïne, en ze hebben het over Mali. Mijn hemel!"

Slechte sancties

Econoom Benjamin Hilgenstock weet ook: een oorlog eindigt pas met onderhandelingen. De Russische president Poetin is daar echter niet toe bereid, zegt hij. Sancties zouden druk kunnen uitoefenen. De Europese Unie wil de sancties tegen Rusland nu opnieuw aanscherpen, voor de achttiende keer. "De sancties hebben tot nu toe een duidelijke impact gehad op Rusland", zegt Hilgenstock. "De Russische economie verkeert niet in een gemakkelijke situatie." Maar Europa heeft nog niet genoeg gedaan. Hilgenstock: "Als we geen effectieve sancties tegen Rusland afdwingen, effectievere sancties dan er al zijn, dan zal het heel moeilijk worden om Oekraïne voldoende geld en wapens te geven om zich te verdedigen tegen een Rusland dat onbeperkte mogelijkheden heeft om zich verder te bewapenen en deze oorlog voort te zetten."

Rusland kan dit onder andere doen doordat Europese landen sinds het begin van de oorlog vloeibaar aardgas (LNG) ter waarde van € 37 miljard uit Rusland hebben geïmporteerd. Hilgenstock legt uit: "Er is simpelweg geen politieke consensus in Europa voor verdere sancties in de energiesector." Volgens Hilgenstock kopen Europese landen olie en gas in dat via pijpleidingen naar Europa komt. Vloeibaar aardgas (LNG) wordt per schip getransporteerd. Olie en gas worden nu alleen nog geleverd aan Hongarije en Slowakije. Vloeibaar aardgas (LNG) daarentegen komt voornamelijk terecht in Frankrijk, Spanje, België en Nederland. Van daaruit wordt het verder gedistribueerd, onder andere naar Duitsland. "Wat Russisch gas betreft, zijn er vrijwel geen sancties. Want in de EU moeten sancties, althans wanneer ze worden ingevoerd in het kader van het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid, unaniem worden vastgesteld."

Wat de econoom beschrijft, is precies wat de EU in 2022 besloot. Destijds wilden ze geen sancties opleggen aan de hoeveelheid Russisch gas en olie, maar voerden ze in plaats daarvan een olieprijsplafond in. Hilgenstock: "Zolang Russische olie wordt vervoerd met medewerking van dienstverleners uit G7-landen, valt deze olie onder het olieprijsplafond en moet deze tegen een bepaalde prijs worden verkocht. Deze was vastgesteld op $ 60 per vat." Wanneer olie door andere dienstverleners wordt vervoerd, bepaalt Rusland de prijzen. Rusland gebruikt zijn schaduwvloot voor transport: "Rusland heeft een vloot schepen gekocht die geen banden heeft met G7-landen", zegt Hilgenstock. De EU-landen hebben de schaduwvloot gesanctioneerd: de schepen mogen geen EU-havens meer aandoen. Maar nu moet de EU nog één probleem oplossen. Hilgenstock: "Hoe zorg je ervoor dat deze schepen niet langer operationeel blijven op hun reis, bijvoorbeeld van Rusland naar India?"

"Toen ik over dit bedrag van 37 miljard euro hoorde, was ik ook geschokt", geeft Marie-Agnes Strack-Zimmermann toe, die inmiddels zeer bedachtzaam is geworden. Ze bekritiseert "dat wij, het Westen, meer geld in de Russische schatkist pompen dan we tegelijkertijd aan de Oekraïners verstrekken. En dat is het toppunt van onverdraagzaamheid." De Europese Commissie overweegt nu hoe ze landen die deze weg inslaan, kan straffen.

Halfhartig handelen verhoogt de kosten van oorlog

Econoom Hilgenstock werpt tegen dat er ook pogingen zijn gedaan om Rusland te schaden. Hoewel Rusland bepaalde onderdelen uit Europa kan importeren, doen ze dat tegen een zeer hoge prijs. Zo betaalt Rusland bijvoorbeeld forse opslagen voor leveringen vanuit China of Turkije ten opzichte van de wereldmarkt. Hilgenstock spreekt van honderden procenten voor onderdelen uit het Westen, die bijvoorbeeld worden gebruikt in drones – drones die onder andere de Oekraïense hoofdstad Kiev verwoesten.

Tegelijkertijd verdient Rusland echter aanzienlijke bedragen aan zijn export. Zo verdiende Rusland vorig jaar ongeveer 230 miljard dollar aan de export van olie en gas. Volgens Hilgenstock gaat deze export niet alleen naar Europa, maar ook naar India en China. "Eén ding is duidelijk: als je een sanctieregime invoert dat vanaf het begin zegt: we laten Russische olie op de markt omdat we ons terecht zorgen maken over de wereldwijde energieprijzen, dan beperkt dat de potentiële impact van de sancties vanaf het begin."

Hilgenstock vat het probleem als volgt samen: Europa is niet bereid de hogere kosten van strengere sancties te dragen, maar moet Oekraïne wel meer geld geven voor zijn defensie.

Zonder materialen van westerse makelij zou Rusland nauwelijks oorlog kunnen voeren, legt Hilgenstock uit: "Als het gaat om geavanceerde technologie, navigatietechnologie, communicatie-instrumenten, AI-chips, kun je niet om westerse producten heen." Het nieuwe sanctiepakket van de EU bevat een aantal goede maatregelen, zegt de econoom. "Maar uiteindelijk is dit sanctiepakket niet wat bondskanselier Merz en andere staatshoofden en regeringsleiders een paar weken geleden in Kiev beloofden. Ze beloofden drastische sancties, maar het zijn geen drastische sancties." De verwachtingen zijn gewoon te hoog gespannen.