Van de Middeleeuwen tot vandaag: een collectief werk schetst eeuwenlange geschiedenis van de Joden van Menton

Het is een herdenkingswerk van de eeuwenoude Joodse geschiedenis van Menton, die hem bijzonder na aan het hart lag.

Daniel Bensoussan, voorzitter van de Joodse gemeenschap van Menton van 2013 tot 2023, verdiepte zich in zijn wortels en herinneringen, maar ook in de lokale en regionale geschiedenis – met de medewerking van Frans-Italiaanse specialisten en nog levende getuigen – om al zijn onderzoek vast te leggen in een boek dat onlangs is gepubliceerd – onder zijn leiding en die van Pierre Rival – getiteld De Joden van de regio Menton, tussen verleden en heden.

En naast zijn familiegeschiedenis en een eerbetoon aan zijn vader Messaoud Bensoussan (een van de bouwers van de synagoge in Menton), zijn er ook eeuwenoude geschiedenis van de Joodse aanwezigheid in Menton beschreven, zoals in de werken Geschiedenis van de Joden in Cannes en omgeving van de 5e eeuw tot heden, van Nelly Nussbaum en Mendel Matusov, en De geschiedenis van de Joden van het graafschap Nice, van rabbijn Alain-Yaïr-Ziri.

Het werk was des te lastiger en noodzakelijker omdat de Joodse Gemeenschap van Menton geen archieven had. Alleen de statuten die bij haar oprichting waren gedeponeerd.

Maar het onderzoek dat door diverse specialisten is uitgevoerd of reeds is uitgevoerd, heeft het mogelijk gemaakt de draad van de kleine en... grote Geschiedenis te ontrafelen.

Dit uitgebreide boek, vol met foto's, tekeningen en originele documenten, laat zien dat de geschiedenis van de Joodse gemeenschap van Menton onlosmakelijk verbonden is met de gebeurtenissen die Frankrijk en Europa door de eeuwen heen hebben getekend.

Met een lokale schijnwerper op het lot, zowel voorspoedig als tragisch, van dit volk, dat te kampen heeft met ballingschap, vervolging en veerkracht, en dat zijn toevlucht zocht in Menton, dat op zijn beurt een oord van hulp is voor de "ongewensten" en een kuuroord vanwege het klimaat...

Menton "grens van hoop"

De geschiedenis van de Joden in dit kleine gebied in het uiterste zuidoosten gaat enkele eeuwen terug. Sporen van Joodse aanwezigheid zijn te vinden in de 13e eeuw, toen Menton deel uitmaakte van het graafschap Ventimiglia (toen onder controle van de Republiek Genua, die in 1390 een beleid van verdrijving van Joden voerde), en vervolgens toen het deel uitmaakte van Savoye en Frankrijk.

Het was in deze veranderende context dat een Joodse minderheid zich kon vestigen, vooral aan het einde van de 19e en het begin van de 20e eeuw, nadat ze op de vlucht waren voor de vervolging in Centraal- en Oost-Europa en de Italiaanse wetten van 1938.

Het boek, met een voorwoord van Haïm Korsia, opperrabbijn van Frankrijk, en historicus Georges Bensoussan (het nawoord is van Serge Klarsfeld), bevat verschillende historische scènes: "Menton onder Italiaanse en vervolgens Duitse bezetting" tijdens de Tweede Wereldoorlog, geschreven door de specialist in de regio Jean-Louis Panicacci; de Italiaanse historicus Paolo Veziano beschrijft de gevolgen van de fascistische wetten voor buitenlandse Joden, die gedwongen worden Italië te ontvluchten en een gevaarlijke reis te ondernemen om Menton, "de grens van de hoop" , te bereiken vóór hun eindbestemming Nice.

Het "Witte Huis" op de Place Saint-Roch

Net als elders werden de Joden in Menton en de Franse Rivièra vervolgd door de nazi's.

Dit is het verhaal van de familie Guetschel, die een bekende winkel op de Place Saint-Roch runde, die sinds 1898 geopend was: het "Maison de Blanc". Bernard, gemeenteraadslid onder Adrien Camaret, was nauw betrokken bij het leven in Menton.

Hij, zijn vrouw Julie, zijn dochter Simone en zijn broer Jules werden overgebracht naar kamp Auschwitz-Birkenau, waar ze bij aankomst werden vergast. Een hoofdstuk is gewijd aan de gedeporteerde families van Roquebrune en Menton.

Tegelijkertijd ontdekken we ook het verhaal van mensen die hun stempel op de regio hebben gedrukt, zoals rabbijn Chalom Dovber Schneersohn (1860-1920), vijfde rabbijn van de Lubavitch-chassidische dynastie, die tussen 1887 en 1914 vanuit zijn geboorteland Rusland voor langere tijd naar Menton kwam voor medische behandeling.

Het was in Menton dat hij in 1912 een reeks diepgaande chassidische verhandelingen schreef die deel uitmaken van het meesterwerk van deze stroming binnen het jodendom, herinnert de huidige rabbijn van Menton, Rav Chalom Dovber Betito. Of het verhaal van Serge Appenzeller, een Pools-Joodse chemicus, oprichter van het sanatorium Gorbio, en dat van chirurg Serge Voronoff, verteld door Enzo Barnabà... Pierre Rival volgt de geschiedenis van schrijvers zoals Romain Gary en zijn vriend Joseph Kessel in Roquebrune, Marc Chagall, enz.

Een "brit-milah" om de alliantie met Menton te versterken

Na de oorlog groeide de gemeenschap van Menton met de komst van Asjkenazische Joden (uit Centraal- en Oost-Europa). Sommigen van hen waren overlevenden van de Shoah en kwamen genieten van het rustige klimaat.

Maar het was in 1963, dankzij de komst van Sefardische leden (Noord-Afrika) – waaronder de drie "musketier-douanebeambten", de vader van Daniel Bensoussan, en Fernand Karsenty en Claude Nakache – dat er een Joodse gemeenschap ontstond dankzij een religieuze gebeurtenis in maart 1964: de brit-milah ("verbond door besnijdenis" op de achtste dag na de geboorte, noot van de redactie) van de zoon van Fernand Karsenty. De Cultuelle israélite de Menton kreeg in 1969 de naam Communauté israélite de Menton.

Het eerste oratorium bevond zich aan de rue Albert-Ier, waarna het in 1985 verhuisde naar de huidige synagoge aan de Cours du Centenaire. Onder de genereuze schenkers voor de bouw van dit gebedshuis was Karl Lagerfeld die handelde met het oog op het herstellen van de geschiedenis van zijn land.

Morgen om 15.00 uur vindt in de bibliotheek "L'Odyssée" in Menton een presentatie van het boek plaats, in aanwezigheid van de auteurs die een bijdrage hebben geleverd.