Meer vrouwen krijgen Alzheimer dan mannen. Dat komt misschien niet alleen doordat ze langer leven.

Drie fulltimebanen, de kinderen opvoeden en voor haar bloeiende tuin zorgen: Angeleta Cox zegt dat haar moeder, Sonia Elizabeth Cox, haar hele leven nooit echt rustiger aan heeft gedaan.

Toen ze 64 was, werd bij haar de ziekte van Alzheimer vastgesteld. Dat betekende een abrupt einde aan het bruisende leven dat ze zo zorgvuldig had opgebouwd nadat ze in 1985 vanuit Jamaica naar Canada was geëmigreerd.

"De eerste symptomen kwamen heel snel", zei Cox over haar moeder.

"Ze vergat eerst mijn vader en kon niet op mijn broer reageren, dus werd ik haar zorgverlener", aldus Cox. Sonia Elizabeth overleed eind vorig jaar, na een jarenlange strijd tegen Alzheimer.

Vrouwen krijgen vaker de diagnose Alzheimer dan mannen. In ontwikkelde landen suggereren studies dat ongeveer tweederde van de mensen met Alzheimer vrouwen zijn. Ook in Canada is dit patroon zichtbaar, waar vrouwen bijna tweederde van de mensen met dementie uitmaken, volgens de laatste telling van Statistics Canada .

Wetenschappers verklaarden dit al lang met een eenvoudig demografisch feit: vrouwen leven over het algemeen langer en leeftijd is een grote risicofactor voor de ontwikkeling van dementie.

Maar dat inzicht verandert nu.

Hoewel leeftijd nog steeds als een belangrijk risico wordt gezien, realiseren wetenschappers zich steeds meer dat andere aspecten – zowel biologische als sociologische – een belangrijke rol kunnen spelen bij de vatbaarheid van vrouwen voor de ontwikkeling van Alzheimer.

"Ik denk dat we op een keerpunt staan", aldus Gillian Einstein, die als onderdeel van het Canadian Consortium on Degeneration and Aging onderzoekt hoe geslacht en gender van invloed kunnen zijn op het risico van een individu om dementie te ontwikkelen.

"Ik denk dat je het hier kunt voelen," zei ze, terwijl ze rondgewezen had in het Metro Toronto Convention Centre, waar vooraanstaande Alzheimer-onderzoekers eind juli bijeenkwamen voor de jaarlijkse Alzheimer's Association International Conference (AAIC).

"Er zijn nog veel meer sessies over seksuele verschillen of de gezondheid van vrouwen."

Hormonen, baby's en de menopauze

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie is de ziekte van Alzheimer de meest voorkomende vorm van dementie ter wereld. De ziekte veroorzaakt symptomen zoals geheugenverlies, verwardheid en persoonlijkheidsveranderingen. In Canada is Alzheimer ook de negende belangrijkste doodsoorzaak, volgens Statistics Canada .

Wetenschappers hebben nu wel weet van één factor: het tijdstip waarop belangrijke hormonale veranderingen plaatsvinden, zoals het moment waarop vrouwen voor het eerst ongesteld worden, hoe lang ze vruchtbaar zijn en de leeftijd waarop ze de menopauze bereiken.

"Er zijn bijvoorbeeld veel studies in de UK Biobank die aantonen dat hoe langer de vruchtbare periode van vrouwen is, hoe lager het risico op Alzheimer op latere leeftijd. Het krijgen van één tot drie kinderen lijkt ook het risico op Alzheimer te verlagen", aldus Einstein, verwijzend naar een grote database met gezondheids- en genetische informatie van 500.000 vrijwilligers.

Vroegtijdige menopauze, die plaatsvindt vóór het 40e levensjaar, en vroege menopauze (tussen 40 en 44 jaar) zijn ook belangrijke risicofactoren, aldus dr. Walter Rocca, die onderzoek doet naar de verschillen in de manier waarop mannen en vrouwen ouder worden aan de Mayo Clinic in Rochester, Minnesota.

"Deze vrouwen moeten daarom op de juiste manier behandeld worden om hormoontekorten te voorkomen", aldus Rocca, die zijn onderzoek over dit onderwerp presenteerde op de AAIC-conferentie.

Hoe die behandeling eruitziet, kan sterk variëren, aldus Rocca, afhankelijk van de patiënt, de kosten en de beschikbaarheid van het medicijn. Enkele veelgebruikte behandelmethoden zijn pillen, pleisters, gels en crèmes met het hormoon oestrogeen, waarvan is aangetoond dat het neuroprotectieve effecten heeft, maar dat van nature afneemt tijdens de menopauze.

Het risico op cognitieve achteruitgang bij een vroege of vroegtijdige menopauze bestaat ongeacht of de menopauze op natuurlijke wijze is ontstaan of wordt veroorzaakt doordat de eierstokken zijn verwijderd, aldus Einstein.

Ze verwees naar een onderzoek waaraan ze medeauteur was, waarin gegevens van ruim 34.000 vrouwen uit de UK Biobank werden geanalyseerd.

"Vrouwen bij wie de eierstokken vóór hun vijftigste zijn verwijderd, lopen ook een groter risico op Alzheimer", zegt ze.

Meer inclusief onderzoek

Volgens Natasha Rajah, Tier 1 Canada Research Chair in Sex, Gender and Diversity in Brain Health, Memory and Aging aan de Toronto Metropolitan University, lopen onderzoekers achter als het gaat om het begrijpen van het risico van vrouwen op Alzheimer.

"Niet alleen zijn we niet betrokken bij het onderzoek, maar zelfs bij de klinische proeven worden we niet vertegenwoordigd", zei ze.

"Het is onzin als je bedenkt dat deze ziekte meer vrouwen dan mannen treft."

Ze hoopt een aantal van die gaten op te vullen. Momenteel voert ze de Canadian Brain Health at Midlife and Menopause-studie (BHAMM) uit, die op zoek gaat naar vroege tekenen van de ziekte door middel van hersenscans en bloedmonsters op middelbare leeftijd.

"We proberen te begrijpen of de menopauze een periode is waarin sommige vrouwen de eerste tekenen van de ziekte van Alzheimer vertonen", zei ze.

Als ze herkenbaar zijn, kunnen mensen die vroege tekenen van de ziekte vertonen, een behandeling krijgen of hun levensstijl aanpassen om ouder te worden, aldus Rajah.

Er is geen genezing voor Alzheimer, maar behandelingen bestaan onder andere uit medicijnen die de symptomen kunnen helpen beheersen. Veranderingen in levensstijl, zoals lichaamsbeweging en een hersengezond dieet, blijken ook de hersengezondheid te verbeteren bij ouderen met een risico op cognitieve achteruitgang.

Ze hoopt ook een meer diverse bevolkingsgroep in haar onderzoek te betrekken om risicofactoren die verband houden met ras beter te begrijpen. Alzheimeronderzoek in westerse landen zoals de VS en Canada is niet altijd divers geweest, zegt Rajah.

"Met het BHAMM-onderzoek proberen we zoveel mogelijk gemeenschappen te bereiken, omdat we representatiever willen zijn in ons onderzoek."

Verschillende keuzes

Terugkijkend zegt Cox dat ze zich nu realiseert dat de chirurgisch geïnduceerde menopauze een risicofactor was voor haar moeder, die een volledige hysterectomie onderging nadat ze op haar dertigste vleesbomen had gekregen.

Deze kennis heeft haar geholpen om andere keuzes voor zichzelf te maken, zoals het verminderen van stress en het zorgen voor haar geestelijke gezondheid.

Ze weet nu ook hoe haar eigen hormonen het risico op Alzheimer kunnen beïnvloeden.

"Toen het tijd werd om mijn vleesbomen aan te pakken, heb ik ervoor gekozen om geen volledige hysterectomie te ondergaan."

Ze geeft de kennis ook door aan haar dochter – en deelt deze met andere leden van de zwarte gemeenschap die getroffen zijn door Alzheimer, via de Pan African Dementia Association. Ze hoopt dat onderzoekers meer te weten komen over de risicofactoren voor vrouwen die Alzheimer krijgen – zodat minder vrouwen en gezinnen hoeven te ervaren wat haar moeder meemaakte.

"Als het vrouwen treft, heeft het gevolgen voor het hele gezin en de gemeenschap", zei ze.