«Veilige landen, recht op asiel in gevaar. De constitutionele barrière blijft bestaan

"Ik kan mij geen precedent herinneren voor het gedrag van de Europese Commissie tijdens de hoorzitting bij het Europese Hof van Justitie afgelopen dinsdag." Bruno Nascimbene is advocaat en hoogleraar Europees recht aan de Universiteit van Milaan. Tevens is hij voormalig voorzitter van het Jean Monnet European Centre of Excellence.

In haar opmerkingen van een maand geleden verzette de Europese Commissie zich tegen de mogelijkheid om landen als "veilige landen van herkomst" aan te merken, met uitzonderingen voor hele categorieën mensen. Tijdens de hoorzitting bracht hij een tegengesteld standpunt naar voren. Is dit normaal gedrag? Nee, dat is het niet. Ik kan me eerlijk gezegd geen precedenten herinneren. De Commissie rechtvaardigde dit door te stellen dat zij de opmerkingen van de lidstaten had gelezen en overwogen en daarom besloot haar standpunt te wijzigen. Kortom, dit standpunt heeft bij het Hof tot grote verbazing geleid. De voorzitter vroeg immers uitdrukkelijk om bevestiging dat het standpunt van de Commissie was gewijzigd. Een rechtvaardiging hiervoor zou kunnen zijn dat de instelling het passend acht om te anticiperen op de toepassing van de nieuwe verordening die is opgenomen in het EU-pact inzake immigratie en asiel, dat vanaf juni 2026 van kracht is.

Zou dat niet vreemd zijn, aangezien dit element deel uitmaakt van een zeer complex pakket aan regels dat het hele regelgevingskader inzake asiel opnieuw definieert? Ik zou tegen de Commissie willen zeggen: als u zo zeker bent van uw stelling, waarom stelt u de regeringen dan niet voor om de toepasbaarheid van de verordening te vervroegen? Het is niet mogelijk om deze bij voorbaat af te dwingen zonder de huidige wet te wijzigen. Het is echter wel zo dat u niet zomaar de datum van een regeling die in een pakket is opgenomen, kunt wijzigen. Het is ingewikkeld, maar een oplossing is niet uitgesloten.

Laten we teruggaan naar de uitzonderingen voor sociale groepen die tijdens de hoorzitting werden besproken. De Commissie is van mening dat deze niet aan een kwantitatief criterium gebonden mogen worden, op voorwaarde dat de bedreigde groepen "duidelijk te onderscheiden" zijn. Wat houdt een dergelijke interpretatie in? Het kwantitatieve criterium over groepen mensen heeft mij al in verwarring gebracht sinds ik het in de schriftelijke observaties zag. Ook tijdens de hoorzitting was dit onderwerp van debat. Het lijkt mij een zeer vloeibare, kneedbare, zachte parameter, als je dat zo wilt noemen. Dat zou een aanzienlijke onzekerheidsmarge met zich meebrengen. Ik weet niet of het Hof van Justitie in zijn uitspraak op deze specifieke kwestie zal ingaan.

Als de stelling van de lidstaten en de Commissie zou slagen, zouden de centra in Albanië dan definitief groen licht krijgen of zouden er nog steeds aspecten van illegitimiteit bestaan? Zij zouden groen licht krijgen. De procureur-generaal heeft veel nadruk gelegd op het concept van de 'marge van appreciatie', dat wil zeggen de discretionaire bevoegdheid van de individuele staat, met name Italië. Alle landen zijn het hierover eens. Met uitzondering van Duitsland, dat zich anders uitdrukte, namelijk in zijn schriftelijke opmerkingen en niet ter terechtzitting.

Volgens het Italiaanse Openbaar Ministerie zijn er qua garanties geen verschillen tussen versnelde grensprocedures, die zijn voorbehouden aan personen die uit een "veilig land" komen, en gewone procedures. Ik betwist dit idee. Als ik als advocaat in de rechtszaal had gestaan, had ik gezegd: theoretisch wel, feitelijk niet. Dat vertellen advocaten die in het veld werken, zoals de advocaten die bij de zitting aanwezig waren, ons. Zij behandelen dagelijks specifieke zaken. Bij versnelde procedures zijn de rechten van de verdediging alleen op papier gewaarborgd. Advocaten die asielzoekers vertegenwoordigen die in Albanië terecht zijn gekomen, hebben ook bij nationale rechters geklaagd over de beperkingen die het protocol oplegt.

Als het mogelijk zou zijn om de veiligheidsaanduiding uit te breiden naar veel meer landen en de meeste aanvragers daardoor aan versnelde procedures zouden worden onderworpen, wat zou dan de impact zijn op de effectiviteit van het asielrecht? Er zou sprake zijn van aanzienlijke compressie. En met deze term bedoel ik buitensporige beperking. Ik moet echter wel zeggen dat we in ons land een grondwettelijke bepaling hebben, namelijk Artikel Tien, paragraaf 3 van de Grondwet, waaraan hoe dan ook niet mag worden getornd. Het erkent een fundamenteel recht van het individu, ongeacht de verplichtingen op grond van het recht van de Europese Unie.

Het nieuwe Immigratie- en Asielpact dreigt in strijd te zijn met de Grondwet. Het is een beetje theoretisch, maar er zou sprake kunnen zijn van een tegengrens, of beter gezegd van een constitutionele grens van onze kant, aan de inperking van een recht dat gewaarborgd wordt door het Handvest.