Politieke verantwoordelijkheid en strafrechtelijke verantwoordelijkheid

De juridische zaak rond de burgemeester van Pesaro, Matteo Ricci, vraagt om een reflectie op de grenzen tussen politieke verantwoordelijkheid en strafrechtelijke verantwoordelijkheid en daarmee op de vormen en methoden waarmee de onmisbare controle op de rechtmatigheid van de bestuurlijke activiteiten die aan de rechterlijke macht zijn toevertrouwd, wordt uitgevoerd.

Zonder in te gaan op de gronden van de zaak, die ik alleen ken uit de details van de aanklacht van de officier van justitie van Pesaro, moet worden opgemerkt dat een ander parket in de regio Marche, dat van Ancona, in 2013 een hele politieke klasse te grazen nam en alle sleutelfiguren in de Regionale Raad van Marche – van rechts tot de Communistische Heroprichtingspartij, inclusief Forza Italia en de Democratische Partij – beschuldigde van betrokkenheid bij de diefstal van regionale fondsen die bedoeld waren om de activiteiten van de raadsfracties te ondersteunen. Dit gedetailleerde verslag werd opgenomen in de aanklacht, die, zoals ik zal uitleggen, radicaal ongegrond bleek. De beschuldiging ging gepaard met een (onvermijdelijke) lynchpartij in de media.

Voor velen van hen, zo niet voor allen, was het het einde van een verbintenis en een politieke carrière.

Bij die gelegenheid had ik regionaal president Gian Mario Spacca verdedigd, die in een kort geding werd vrijgesproken. De uitspraak legde het totale gebrek aan grondslag bloot van de aanklachten, die werden overgedragen aan de Guardia di Finanza (Financiële Politie), zonder dat het Openbaar Ministerie van Ancona een serieus onderzoek had ingesteld dat verder ging dan een puur boekhoudkundig onderzoek. Desondanks weigerde de aanklager op te geven en begon een moeizaam proces, dat onder meer de bevestiging van de vrijspraak en vervolgens twee vernietigingen door het Hof van Cassatie omvatte van de eis om een proces zonder aannemelijk bewijs te handhaven. Kortom, een juridische beproeving die tot op de dag van vandaag voortduurt en een eerlijke politicus dwingt om jarenlang onterecht onder een zwaard van Damocles te leven.

Zoals gezegd omvatte het onderzoek uit 2013 alle gekozen functionarissen van de Regionale Raad en was het verdeeld in verschillende onderdelen, afhankelijk van de gekozen procedure. Het laatste onderdeel resulteerde in een algemene vrijspraak door de Hoge Raad van Ancona in 2022, na een proces van meerdere jaren.

De huidige voorzitter van de Regionale Raad, Dino Latini, wiens verdediging ik op me had genomen, werd na elf jaar wachten vrijgesproken, ondanks het bewijs van zijn onschuld. Als er ooit sprake was van enige verantwoording bij het beheer van overheidsgelden, dan is die door deze aanpak tenietgedaan.

Ik deel deze professionele ervaring om te benadrukken dat van de deugden van officieren van justitie, de belangrijkste een selectieve voorzichtigheid met betrekking tot verantwoordelijkheden is, in de wetenschap dat het starten van een strafprocedure een verwoestend proces in gang zet, ongeacht de uitkomst van de daaropvolgende rechtszaken. Er moet grote zorg worden besteed aan het vermijden van het kopiëren van gerechtelijke politierapporten, die vaak lijden onder de afhankelijkheid van de uitvoerende macht en de ministers die verantwoordelijk zijn voor degenen die ze opstellen.

Een waarschuwing die tegenwoordig verankerd is in een wettelijke verplichting die het Openbaar Ministerie ertoe verplicht alleen in te grijpen als er een redelijke prognose is dat iemand veroordeeld zal worden.

Giovanni Fiandaca heeft al gesproken en gewezen op het gebrek aan compatibiliteit – met betrekking tot een acceptabele scheiding tussen politiek en recht – van de vermeende beschuldiging tegen Ricci, die nu aan het licht is gekomen. Als de politieke protagonist ervan wordt beschuldigd electorale consensus na te streven als een ongeoorloofd doel, wordt dit uiteindelijk verward met een redenering die essentieel is voor zijn daden.

De legitimiteit van een politicus in een democratisch systeem is gebaseerd op zijn verkiezing, in tegenstelling tot rechters en officieren van justitie, die hun macht baseren op hun denkvermogen. Zij zijn in staat om de feiten en de rechtsregels die zij van plan zijn toe te passen, nauwkeurig te beoordelen binnen het kader van de autonomie die de Grondwet waarborgt.

Het is daarom een complex en risicovol interpretatieproces, omdat de tussenkomst van het strafrechtssysteem altijd ernstige problemen met zich meebrengt: het brengt niet alleen de individuele vrijheid in gevaar, maar kan ook het persoonlijke, gezins- en sociale leven van de betrokkenen verstoren. Het vereist bijzondere aandacht, vooral wanneer het gaat om personen die, louter door het aanklagen van een verdachte, onherstelbare schade zouden kunnen lijden.

Zelfs afgezien van de dogmatische categorieën die de Siciliaanse Maestro aanhaalt, moet worden opgemerkt dat een aanpak zoals die welke door het Openbaar Ministerie van Pesaro wordt aangevochten, het in twijfel trekken van de burgemeester

samen met een groot deel van het bestuurssysteem van de gemeente, brengt het de beschuldigingshypothese in ernstig gevaar van een mislukte uitkomst.

Naast Bibbiano mogen we de verwoestende ervaring in de regio Marche niet vergeten, die gezien de territoriale nabijheid bij huidige onderzoekers maar al te bekend zou moeten zijn: door het schilderen van een beeld van een donkere nacht worden de individuele verantwoordelijkheden verdoezeld en ontstaan er grootschalige rechtszaken die de correcte uitoefening van de jurisdictie in de weg staan.