Benelux-landen moeten voorhoede van EU-samenwerking vormen, zegt Belgische premier De Wever in HJ Schoo-lezing

„Joe Biden? Die heeft in Rome, bij de begrafenis van paus Franciscus, nog getracht mijn echtgenote te kidnappen”, vertelt de Belgische premier Bart De Wever geamuseerd. „Hij liep ineens met haar weg. Waarop ik vroeg: ‘could I get back my wife?’. Biden reageerde met: ‘Who are you?’. ‘I’m the prime minister of Belgium’, zei ik. Dat geloofde hij, want wie zou daar nu over liegen?”

Het is een van de ruim 26 keer dat Bart De Wever in een uur tijd de lachers op zijn hand heeft, donderdagavond tijdens zijn HJ Schoo-lezing in Amsterdam. Die prestigieuze voordracht, georganiseerd door weekblad EW, geldt als officieuze opening van het Nederlandse politieke jaar. Voorgaande jaren stonden Pieter Omtzigt (2024), Caroline van der Plas (2023) en Dilan Yesilgöz (2022) op het podium van de Rode Hoed, pal onder het orgel van deze voormalige kerk. De Wever is de eerste buitenlandse spreker die de HJ Schoo-lezing verzorgt.

Vlak voor de Haagse verkiezingscampagne koos EW-hoofdredacteur Hella Hueck voor de HJ Schoo-lezing naar eigen zeggen „een frisse blik van buiten”. Bart De Wever geldt al jaren als de belangrijkste politicus van België, niet in de laatste plaats vanwege zijn welbespraaktheid. Twee decennia terug, in een tijd van liberaal vooruitgangsoptimisme, blies De Wever met conservatieve standpunten het Vlaams-nationalisme nieuw leven in. Na een periode als burgemeester van Antwerpen en partijleider van de Nieuw-Vlaamse Alliantie (N-VA), werd De Wever afgelopen januari de eerste Vlaams-nationalistische premier van België.

De Wever, steevast in maatpak met gillet, dit keer voorzien van een oranje das om zijn liefde voor Nederland, en voor Groot-Nederland te tonen; het idee dat België en Nederland samengaan. Met enig genoegen foetert hij over de „zure reacties” die hij daarover van partijen in Franstalig België ontvangt. Het woord ‘België’ lijkt De Wever overigens te willen vermijden, liever rept hij over „de Zuidelijke Nederlanden”. Voorts waarschuwt de Vlaams-nationalist, die jarenlang naar Nederland als lichtend verwees, nu voor de chaos in politiek Den Haag. „Drijf het niet zo ver dat jullie voor een stabiele regering op den duur naar jullie zuiderbuur moeten verwijzen.”

In de rest van zijn HJ Schoo-lezing verbindt De Wever enkele van de cultureel-conservatieve en economisch liberale standpunten die hij al jaren uitdraagt, met de geopolitieke werkelijkheid waarin hij zich als premier inmiddels dagelijks begeeft. Opmerkelijk is dat hij voor oplossingen naar verdere Europese samenwerking kijkt, terwijl zijn N-VA in het Europees Parlement bij de eurokritische fractie van de radicaal-rechtse Italiaanse premier Giorgia Meloni zit.

Lees ook

Lees ook: Wilhelmus in Vlaamse velden? Niet alle Vlaamse nationalisten dromen van een Groot-Nederland

Geen kleuterschool

De Wever somt in rap tempo op wat Europa volgens hem mankeert. Het is een „afgeleefd continent” met „groen doemdenken en degrowth”, dat “hypersensitief en moreel verwaand” is geworden. „De wereld is geen kleuterschool”, en daarom moet Europa zich “weerbaarder en veerkrachtiger” opstellen. „Enkel dat geeft ons het gewicht, de macht en de invloed om op wereldschaal mee te spelen.”.

Daarvoor is volgens de Belgische premier meer welvaart nodig. Hij pleit voor „een echte eengemaakte markt” met fors lagere handelstarieven tussen EU-lidstaten onderling. Ook wil De Wever af van huidige regelgeving, bijvoorbeeld als het om mijnbouw gaat. Dat is nodig om „een open, strategische autonomie” te bereiken, en „sterke partnerschappen” aan te gaan met landen die „niet onder de VS of China willen vallen, die geen zin hebben om iemand ‘daddy’ te moeten noemen.”

Meer regels wil De Wever juist op vlak van migratie, zelfs in de wetenschap dat het strenge EU-migratiepact dat lidstaten hebben afgesproken, volgend jaar in werking treedt. Hij wil, „naar Australisch model”, dat mensen die Europa op irreguliere wijze betreden, nimmer kans maken op een paspoort.

Dat lijkt ietwat in tegenspraak met het punt dat hij vervolgens maakt over „inclusief nationalisme”. In zijn boek Over Identiteit uit 2019 schetste De Wever, van huis uit historicus, hoe de Romeinen een vorm van burgerschap ontwierpen dat men door bepaalde verdiensten kon verkrijgen. Dat zette hij af tegen het „etnisch nationalisme” van de oude Grieken en van huidige radicaal-rechtse partijen. In zijn lezing vat De Wever het samen als „Nederlander of Vlaming kan je worden.” Daarna, met een knipoog: „Al de rest is een noodlot”.

Lachen om de Benelux

Wat nou als niet alle EU-lidstaten toe zijn aan De Wevers schets van een Europa met lagere handelsbarrières, grotere strategische autonomie en strenger migratiebeleid? Dan kijkt hij naar de Benelux, het ruim tachtig jaar oude samenwerkingsverband tussen België en Nederland.

De hele avond toont De Wever zijn uitstekende gevoel voor timing. Tot hij artikel 350 van het Werkingsverdrag van de EU noemt. „Dat geeft de Benelux de mogelijkheid om sneller en dieper te integreren dan de Europese Unie zelf.” Plots grinnikt de zaal, terwijl De Wever geen voorzet gaf. De politicus kijkt geïrriteerd op van zijn papier. „Waarom lacht u daarmee? Ik bedoel dit zeer ernstig”, zegt hij. De Wever noemt politiesamenwerking en het erkennen van elkaars diploma’s als voorbeelden van huidige Benelux-samenwerking. „Andere [EU-]lidstaten kijken geïnteresseerd naar onze manier van samenwerken. ‘Artikel 350’ zou onze slogan moeten zijn!”

Zo rijst het beeld van een politicus die van harte welkom is om vergezichten over Europa te schetsen en grappen te maken, maar wiens missie om concrete toenadering tussen België en Nederland te bewerkstelligen, althans door deze zaal in 'het Noorden', minzaam wordt ontvangen.

Na zijn toespraak (gevolgd door „het langste applaus in jaren”, aldus hoofdredacteur Hueck) neemt De Wever uitgebreid de tijd voor foto’s - hij houdt zijn colaflesje subtiel buiten beeld. Bij het weggaan, in de deuropening, wil hij tegen NRC desgevraagd iets kwijt over dat lachen om nauwere Benelux-samenwerking. „Het is typisch Nederlands dat een oproep voor samenwerking kennelijk op de lachspieren werkt. Maar als we in de Benelux al geen synergie kunnen vinden, wat moeten we dan in Europa?.” De Wever oogt verbeten. „Ik ga naar het noorden blijven komen. Dit is mijn levenslange strijd. Ik geef nooit op. En ik heb intussen een grotere megafoon.”