Russische troepen werden overweldigd door de overvloed aan troepen in de buitenwijken van Kiev. Vandaar de wreedheid?

"Een van de dingen die Rusland me heeft afgenomen, is mijn verbeeldingskracht. Ik kan nu geen fictie meer schrijven", vertelde de Oekraïense schrijver Oleksandr Mykhed aan PAP. Hij gelooft dat Rusland, zelfs na de oorlog, niet zal verdwijnen, en de haat jegens buurlanden ook niet.

foto: Vladimir Zhupanenko // Shutterstock

PAP: Wat inspireerde je om het boek "Kotek, Kogutek, Szafka" te schrijven?

Oleksandr Myched: De inspiratiebron was de bevrijding van de oblast Kiev van de Russische bezetting in april 2022. Het was belangrijk om de vreselijke misdaden vast te leggen die Russische troepen destijds begaan. Bovendien brachten mijn ouders drie weken door onder bezetting in Bucha. En het katje, de haan en de kast zijn symbolen die Oekraïners associëren met het begin van een grootschalige oorlog. De kast, samen met de keramische haan, stond op een zeer populaire foto van een verwoest appartementencomplex in Borodino. Van het gebouw is vrijwel niets meer over, behalve die hangende kast. De echte naam van het katje, Gloria, werd gevonden in een verwoest appartement op de zesde of zevende verdieping – alleen, alsof ze op een onbewoond eiland was.

PAP: Waar kwam het idee vandaan om zulke tragische gebeurtenissen in een sprookjesvorm te vertellen?

OM: Voor mijn eigen doeleinden noem ik het een non-fictie sprookje. Ik ging ervan uit dat de drie hoofdpersonen elkaar in één appartement ontmoeten, met elkaar praten en mogelijk invloed zouden kunnen uitoefenen op de loop van de gebeurtenissen tijdens de oorlog en de relatie tussen kleindochter en grootmoeder. Dit thema van intergenerationele ervaringen met het overleven van de oorlog was belangrijk voor mij. Een aanzienlijk deel van het boek is gebaseerd op documentair materiaal, aangezien mijn ouders me veel verhalen over de bezetting vertelden, en er zijn ook beelden die ik uit de media ken. Sprookjes zijn een kindergenre, maar ik denk dat ze geschikt zijn voor volwassen lezers, voor kinderen ouder dan 11 jaar.

PAP: "Een groene, groene stad" – zo omschrijft u Borodzianka vóór de grootschalige invasie. Tegenwoordig is het een stad die zwaar beschadigd is door de oorlog, gesymboliseerd door een monument voor Sjevtsjenko met een kogelwond in zijn hoofd. Hoe was het leven daar vroeger?

OM: Ik ken Borodzianka niet zo goed als Hostoml of Bucha, waar ik een paar jaar heb gewoond. Vóór de grootschalige oorlog had Bucha een groene stadsreputatie. Paradoxaal genoeg waren de Russische troepen in 2022 behoorlijk verbaasd dat de buitenwijken van Kiev zo ontwikkeld konden worden. Ze waren geschokt door de welvaart en de levensstandaard. Het is ook belangrijk om te onthouden dat deze steden in de buurt van Kiev eerder de thuisbasis waren geworden van intern ontheemden uit Donetsk, Loehansk en de Krim, die de bezetting al hadden overleefd en in 2014 hun huis hadden verloren. Ze begonnen hun leven weer op te bouwen in de buitenwijken van Kiev.

PAP: De oorlog heeft de perceptie van Bucza, Hostoml, Irpień en Borodzianka voorgoed veranderd, omdat ze geassocieerd worden met genocide en het kwaad van oorlog. Is het mogelijk om terug te keren naar dit beeld van vóór 2022?

OM: Ik denk dat het zinloos is om te praten over terugkeren naar het verleden, omdat deze plekken een enorm verlies hebben geleden, op verschillende niveaus. Ik heb het over het gevoel van veiligheid, het verlies van dierbaren, bezittingen en gebouwen. Ik denk dat terugkeren naar wat ooit was onmogelijk is. De bewoners die er zijn gebleven, willen verder, maar tegelijkertijd is het onmogelijk om ons los te maken van deze tragedies, omdat de herinneringen constant aanwezig zijn, bijvoorbeeld in de gesloopte gebouwen. Emotioneel leven deze mensen op een grens, op het kruispunt van ervaringen.

PAP: Het boek gaat over oom Andriy, die na de Russische invasie – voor het eerst in zijn leven – precies weet wat hij doet: hij vertrekt met een rugzak en meldt zich aan bij het leger. Denk je dat deze oorlog voor sommigen een stimulans is geworden om zin aan het leven te geven?

OM: Andriy is een treffend voorbeeld van iemand die zichzelf tijdens een oorlog heeft gevonden. Omdat het een tijd is waarin geen ruimte is voor twijfel of aarzeling. Het is zwart-wit; er is oorlog en een land om te verdedigen. Ik denk dat er inderdaad een groot aantal gewone mensen zijn die in een zekere passiviteit en inactiviteit leefden, en tijdens de oorlog vonden ze zichzelf terug in dit soort broederschap, in gezamenlijke verdediging – in de wervelwind van de geschiedenis, vonden ze zichzelf terug. Dit betekent niet dat ze voor altijd soldaat zullen blijven, want na de oorlog zullen ze waarschijnlijk terugkeren naar hun burgerberoep, alleen met een andere ervaring.

PAP: Waarom heb je je in de eerste dagen van de oorlog bij het leger aangemeld? In "Codename for Job" gaf je toe dat je pas in 2022 een wapen zou dragen.

OM: Zo'n beslissing wordt genomen door iemand die begrijpt dat alles wat er eerder was zijn betekenis verloren heeft. Het is een soort ground zero, waar je nieuwe uitdagingen aangaat. Er was simpelweg geen andere optie; mijn ouders waren bezet in Bucha, en de Russen rukten op, dus het was voor mij duidelijk dat er actie moest worden ondernomen. Ik begreep dat Rusland stond voor beschietingen, misdaden, materiële vernietiging, maar ook een poging om de Oekraïense cultuur te vernietigen. Het belang van cultuur in de identiteitsvorming van een land blijkt uit de misdaden van Russen die monumenten vernielen, kunstwerken stelen en bibliotheken aanvallen.

PAP: Kunt u beschrijven wat uw dienst bij de strijdkrachten van Oekraïne inhoudt?

OM: Ik kan er niets over zeggen, maar de eerste maanden van de oorlog liggen al lang achter ons. De mannen met wie ik begon, zaten in het Territoriale Verdedigingsbataljon van Tsjernivtsi. Onder hen bevonden zich onder andere een vrachtwagenchauffeur van Amazon, iemand die eerder airconditioning had gerepareerd, en ook doctoren en professoren. Ze namen allemaal deel aan de de-occupatie van Charkov, vervolgens van Bachmoet en nu zitten ze in de oblast Soemy, en ze hadden nooit gedacht dat ze hun leven aan het leger zouden wijden. Sommigen klommen op tot hoge officieren.

PAP: Kunt u zich voorstellen dat u nu over iets anders zou schrijven dan de oorlog in Oekraïne?

OM: Een van de dingen die Rusland me heeft afgenomen, is mijn verbeelding. Ik kan nu geen fictie meer schrijven. De context van een grootschalige oorlog, de inval van Russische troepen, is constant aanwezig en het is onmogelijk om me daarvan los te maken – het is belangrijk voor mij als burger, als schrijver en als mens. Daarom heb ik een vrij besloten ruimte om fictie te schrijven, maar als je vraagt naar andere ervaringen, dan vind ik het geweldig om autobiografische teksten over mijn kindertijd te lezen. Ik ben net bezig met het afronden van een stuk voor een kerstbundel over de viering van feestdagen in Oekraïne vóór de overgang van de Juliaanse naar de Gregoriaanse kalender. Het mechanisme om me te herinneren hoe ik als kind met mijn ouders feestdagen vierde, is erg belangrijk voor me. Misschien is het een vorm van escapisme voor iemand die in herinneringen leeft, maar ook voor een auteur die zich herinnert.

PAP: In "Codename for Job" schrijf je over overlevingsschuld, wat doet denken aan verhalen uit de Tweede Wereldoorlog. Hoe ga je om met het gevoel dat ik het heb overleefd en anderen niet?

OM: Ik weet niet hoe ik hiermee moet leven. De kwestie van overlevingsschuld maakt deel uit van een bredere context. De Oekraïense dichter en militair Jaryna Czornohuz legt onze staat uit met het woord "pisliażytia" (levenslang). Letterlijk vertaald in het Pools zou het "zypożyciu" (levenslang) zijn – samen geschreven. Naar mijn mening is terugkeren naar een vorig leven onmogelijk, omdat dat leven al voorbij is, en nu gaat "pisliażytia" verder. Het omvat ook overlevingsschuld en de eindeloze aanpassing van burgers aan steeds heviger beschietingen. Het is een bestaan onder oorlogsomstandigheden. Je zou kunnen zeggen dat het een samengeperste bron van emoties is die soms een uitlaatklep vindt in het dagelijks leven, maar nooit helemaal tot rust kan komen. Je wacht constant op de volgende aanval, op wat er na het luchtalarm gebeurt.

PAP: U noemt ook de rol van post-memory. Welke taak ziet u in dit verband voor de toekomstige generatie?

OM: Aan de ene kant weten we dat kinderen altijd in opstand komen tegen hun ouders, en er bestaat een risico dat er een moment komt waarop ze de realiteit of de herinneringen die we hen willen meegeven, niet accepteren. Aan de andere kant zien we een fantastische generatie jonge tieners – fantastisch, sterk, die geloven in een krachtig en vrij Oekraïne. Het is duidelijk dat ze hun ouders, geliefden en vrienden als voorbeeld nemen. Sommigen van hen zijn kinderen van militairen of gesneuvelde soldaten. Het is een herinnering en waardigheid die ze met zich meedragen.

Ik ben zeer optimistisch over kinderen die tijdens de oorlog geboren worden. Kind zijn en opgroeien onder staat van beleg is absoluut gruwelijk en moeilijk voor te stellen, maar tegelijkertijd biedt het een basis – een wegwijzer die Oekraïne in staat stelt te blijven bestaan. Dit is cruciaal, omdat we hen inzicht kunnen geven in hoe groot en angstaanjagend Rusland is en welke immense bedreiging het voor ons allemaal vormt. Deze bedreiging is niet alleen fysiek – het bedreigt ons dagelijks leven – maar ook metafysisch. Zelfs na het einde van de oorlog zal Rusland niet verdwijnen, en de haat jegens buurlanden ook niet.

Oleksandr Mykhed is een Oekraïense schrijver. Hij werd geboren in Nizjyn. Hij is lid van de Oekraïense PEN Club en auteur van tien boeken. Zijn boeken, "Ik zal je bloed mengen met kolen: Het Oekraïense Oosten begrijpen" en "De codenaam voor Job: Kronieken van de invasie", zijn in het Pools verschenen. De Lublinse uitgeverij Warsztaty Kultury publiceerde onlangs een vertaling van zijn boek "Kotek, Kogutek, Szafka". Het is ook verkrijgbaar als luisterboek. Vóór de grootschalige invasie woonde hij vier jaar met zijn gezin in Hostoml, in de oblast Kiev. Hun huis werd in de eerste week van de oorlog verwoest door een Russische granaat. Hij dient momenteel in het Oekraïense leger.