De NAVO heeft zijn werk gedaan. Nu is het tijd voor de EU.

Het politieke spektakel dat we woensdag in Nederland konden aanschouwen, had één hoofdrolspeler: de president van de Verenigde Staten, Donald Trump. Dit was zowel zichtbaar in de bijverhalen, zoals het feit dat Trump als laatste en iets te laat arriveerde voor de herdenkingsfoto van de individuele leiders met de gastheer van de bijeenkomst – de premier van Nederland en de secretaris-generaal van de NAVO – als in het hoogtepunt van het evenement, namelijk de baanbrekende verklaring van een verhoging van de defensie-uitgaven door alle bondgenoten naar 5 procent van het bbp. Laten we onszelf niet voor de gek houden – het was de brute druk van de Amerikaanse president en zijn onvoorspelbaarheid die ervoor zorgde dat Europese bondgenoten uiteindelijk dieper in de buidel tastten om, laat ik het benadrukken, voor hun eigen veiligheid te zorgen. Er was maar één ster. Het felle verzet van de Spanjaarden, die hooguit bijzaken waren, hielp niet veel. Het was echter om deze reden, onder andere, dat het scenario in de laatste fase van de onderhandelingen werd gewijzigd en de deadline voor het bereiken van deze drempel werd verlengd van 2032 naar 2035.

Belangrijk is dat Trump ook de Oekraïense president Volodymyr Zelensky heeft ontmoet. Dit toont duidelijk aan dat de geruchten over een volledige intrekking van de Amerikaanse steun aan Oekraïne op zijn zachtst gezegd overdreven zijn. De verklaring na de top bevatte ook woorden over steun aan Kiev.

Artikel vijf bevestigd

Natuurlijk, zoals in een goed schouwspel, was er ook deze keer geen gebrek aan emoties. Zo stelde Donald Trump, vliegend naar de top, aan boord van Air Force One, zeer ambivalent dat Artikel Vijf van het Verdrag van Washington op verschillende manieren kan worden gedefinieerd. Ter herinnering: dit is de basis van de NAVO, die stelt dat een gewapende aanval op één land wordt beschouwd als een aanval tegen alle landen. Zo'n principe van "één voor allen, allen voor één". Er is echter wel degelijk ruimte voor interpretatie: er staat verder geschreven dat de bondgenoten later acties zullen ondernemen "indien zij dat nodig achten". In ieder geval verklaarde de Amerikaanse president al in Den Haag dat hij de bondgenoten "all the way" zou steunen, wat vertaald kan worden als "tot het einde" en dat de NAVO zeer sterk zal worden.

Hoe dan ook, de NAVO-top ligt achter ons. Het effect ervan is dat er de komende jaren forse financiële middelen voor defensie beschikbaar komen. Nu moeten we er alles aan doen om ervoor te zorgen dat deze middelen zich vertalen in een daadwerkelijke toename van onze defensiecapaciteit. Hier is een grote rol weggelegd voor de Europese Unie. En wel op minstens meerdere niveaus.

Tijd voor de EU

Ten eerste is het financiële instrument SAFE, waarmee lidstaten tot 150 miljard euro kunnen lenen voor de aankoop van wapens, een project dat nog in ontwikkeling is. Er zijn nog geen gedetailleerde regels over de werking ervan. De kans dat er dit jaar betalingen worden gedaan, is illusoir. Dit moet worden versneld.

Ten tweede heeft de EU ruime ervaring als toezichthouder. Dit levert vaak terechte kritiek op, maar deze keer kan het voor ons allemaal nuttig zijn. Het is dus de EU die de regels voor troepentransport in de lidstaten kan uniformeren – tegenwoordig verschillen ze soms zelfs per land – of de vergunningverlening voor defensie-investeringen kan versnellen. Dit gebeurt al, maar het zou ook sneller moeten gaan.

Ten slotte moet de EU overwegen waar ze haar gemeenschappelijke fondsen wil inzetten voor de komende begrotingsvooruitzichten voor 2028-2035. Vanuit het perspectief van de oostelijke flank lijkt het voor de hand te liggen dat, net zoals we jarenlang het Cohesiefonds hebben gebruikt, er nu een defensiefonds moet komen, dat functioneert op basis van subsidies, niet van leningen.

Het is belangrijk te onthouden dat "De Top van Den Haag" slechts het eerste deel is van de reeks "Europa moet meer doen voor zijn eigen veiligheid". Aangezien dit complementaire stukken zijn, zou in het volgende deel de EU de hoofdrol moeten spelen.