De dood van bands en de triomf van het algoritme

Oasis is terug, en ik ben er dolblij mee. Voor een veertiger die in de jaren 90 opgroeide en van goede muziek hield, was Oasis een onmisbare band. Destijds kende ik de Beatles nog niet eens; ik ontdekte Oasis zelfs als eerste (heiligschennis!). Ik ben dolblij dat ze terug zijn voor deze tour, waar ze al hun beste nummers spelen. Ik was niet in Cardiff voor de eerste show, en ik zal ook niet bij de miljoenenconcerten zijn, maar het is nog steeds geweldig. Ik heb hun nummers op gitaar herontdekt, en het is fantastisch.

Het is opmerkelijk dat er geen bands zoals Oasis meer zijn, zelfs geen bands. Zoals Oasis-gitarist en oprichter Noel Gallagher terecht opmerkte : de muziekindustrie is veranderd en goede muziek staat niet meer bovenaan. Om verschillende redenen.

Ik groeide op in een gouden tijdperk voor bands, de jaren 80 en 90. Ik kan er trots op zijn dat ik alleen al in 1991 getuige was van de release van een reeks zeer invloedrijke albums die in rap tempo op elkaar volgden in de popmuziek: in slechts een paar weken tijd bereikten Metallica's "Black Album", Pearl Jam's "Ten", Guns N' Roses' "Use Your Illusion I & II", Nirvana's "Nevermind" en de Red Hot Chili Peppers' "Blood Sugar Sex Magik" de schappen en hitlijsten. Dit zijn allemaal bands waar we, 30 jaar later, nog steeds naar luisteren en die Generatie Z als hun eigen heeft geadopteerd – kijk maar eens hoe ze de t-shirts van deze bands dragen en hoeveel van hen er nog steeds optreden. Mijn vraag is: luisteren we over 30 jaar nog steeds naar Beyoncé, Taylor Swift, Harry Styles en Dua Lipa?

In de jaren negentig stonden de hitlijsten van pop- en rockmuziek vol met bands die een generatie vormgaven: Nirvana, Oasis, Pearl Jam, Radiohead en de Red Hot Chili Peppers. Deze namen, meer dan alleen artiesten, waren culturele symbolen, weerspiegelingen van een tijd waarin muziek stond voor identiteit, authenticiteit en gemeenschapszin. Dertig jaar later worden de wereldwijde hitlijsten gedomineerd door zeer goed geproduceerde popsterren en muziekinfluencers zoals Taylor Swift, Beyoncé en Bad Bunny – artiesten wiens connectie met luisteraars net zozeer draait om geluid als om digitale storytelling, visuele esthetiek en aanwezigheid op sociale media.

Wat is er veranderd?

Een curatie gemaakt door algoritmen

Het meest eenvoudige antwoord ligt in de structuur van de muziekmarkt. Waar het vroeger radio, MTV (zoals ik me herinner uit de tijd van MTV) of gespecialiseerde critici waren die bepaalden wat er werd gehoord, is het tegenwoordig het algoritme dat de doorslag geeft. Platforms zoals TikTok, Spotify en YouTube hebben menselijke curators vervangen door datagestuurde aanbevelingssystemen. De logica is niet om kwaliteit te bevorderen, maar om kliks, retentie en viraliteit te maximaliseren.

Deze druk transformeert de muziekcreatie. In plaats van nummers met uitgebreide arrangementen en verhalende crescendo's, hebben we refreinen van tien seconden die klaar zijn om te exploderen op TikTok. In plaats van esthetisch samenhangende albums, hebben we losse nummers die geoptimaliseerd zijn voor generieke afspeellijsten. Het nummer is content, geen kunstwerk. En Bill Gates had de grote verschuiving in marketing, die nu ook muziekmanagement heeft bereikt, al voorzien. Het zou content worden: "content is king."

De zonsverduistering van de banden

Oasis-frontman Noel Gallagher kwam in een interview met Gibson TV meteen ter zake: "De band is op dit moment dood."

Ik heb het geluk gehad om in mijn jeugd in verschillende bands te spelen, en ik weet niet of kinderen van tegenwoordig daar nog zo goed op voorbereid zijn. Ik heb zeker ook breuken en de uitdaging van samen repeteren meegemaakt. Maar het is een unieke en waardevolle ervaring.

En Gallaghers klacht is terecht. Waar muziek in de jaren negentig werd gezien als een collectieve, emotionele en vaak chaotische onderneming, is het tegenwoordig een soloproject, gedigitaliseerd en zeer professioneel. Succes is meer afhankelijk geworden van persoonlijke branding en content dan van muzikale chemie.

Toegegeven, er waren ook veel "inefficiënties" in de muziekorganisatie. Meestal wisten muzikanten niet hoe ze hun carrière moesten managen of een strategie moesten bedenken; ze dronken en gebruikten te veel drugs, en "kunst", in de creatieve en meer chaotische zin van het woord, overheerste alles. Tegenwoordig is het tegenovergestelde waar; zeer geavanceerd management en marketing, aangestuurd door kunstmatige intelligentie, hebben alle popmuziek overgenomen. Het is niet allemaal slecht, maar alles is in een andere zin uit balans geraakt. En dan heb ik het nog niet eens over de talloze klachten van vooraanstaande muzikanten over muziekstreamingplatforms.

Taylor Swift bijvoorbeeld is een wereldwijd fenomeen dat muziek overstijgt. Haar succes is evenzeer te danken aan haar vermogen om goede nummers te schrijven als aan haar deskundige management van haar imago en persoonlijke verhaal. Beyoncé heeft op haar beurt een imperium opgebouwd op basis van visuele performance, cultureel activisme en multimedia-releases die het nieuws domineren. De muziek, hoewel degelijk, is slechts één onderdeel van het product. Voor mij persoonlijk is het een handvol niets, en het zijn sterk gepolitiseerde artiesten, wat de kunst vernietigt en 'geëngageerd' (sociaal geëngageerd) en, zoals we in het verleden hebben gezien, gedateerd maakt. Swift is een geweldige manager, dat is zeker. Niemand ontkent het, maar kunst is meer dan dat. En de tijd zal leren of ze muzikaal net zo 'stratosferisch' is als de Beatles of Nirvana.

Nostalgie of helderheid?

De vraag is terecht: is dit beeld gewoon nostalgie? Misschien deels. Ja, ik ben een veertiger, diep in de volwassenheid, en ik mis concerten, reizen, het publiek voor ons, repetities en pure creativiteit (ik was niet iets stratosferisch, maar de paar concerten die ik gaf, waren genoeg om me tevreden te stellen). Maar er zit iets structureels in deze verandering. De mechanismen die artiesten naar de top tillen, zijn niet meer hetzelfde – en ze geven niet langer per se prioriteit aan muzikale kwaliteit of een lange levensduur.

De meeste tieners tussen de 13 en 18 jaar ontdekken nieuwe muziek via korte video's op sociale media. We kunnen het aantal mensen dat de radio noemt op één hand tellen. Dit betekent dat de logica van "direct hook" prevaleert boven muzikale constructie. Aandacht is de nieuwe olie, en muziek is slechts één manier om die te vangen.

Wat we verloren hebben

Het meest verontrustende is niet alleen de verandering van naam of stijl, maar ook de devaluatie van de muzikale ervaring als kunst en als gedeelde tijd. Er is geen verwachting meer voor een album, geen covers om door te bladeren, geen songteksten om te onthouden. Er is "content" om te consumeren en weg te gooien.

Dit wil niet zeggen dat er tegenwoordig geen kwaliteitsmuziek wordt gemaakt – integendeel. Er ontstaan buitengewone artiesten uit de tussenruimtes van het systeem. Maar ze staan niet per se aan de top, en ze gedijen ook niet op algoritmische aandacht.

Ter verdediging van muziek als ervaring

Het is tijd om onszelf af te vragen wat we van muziek verwachten. Als we accepteren dat het algoritme voor ons beslist, zullen we slechts passieve consumenten zijn van vluchtige trends. Maar als we er actief naar op zoek gaan, zullen we ontdekken dat er nog steeds bands zijn, nog steeds albums met soul, en nog steeds nummers die niet alleen bedoeld zijn om voor de spiegel op te dansen, maar om over na te denken, te voelen en te herinneren.

Misschien staat de toekomst van muziek niet in de hitlijsten. Misschien is het wel waar ware kunst altijd al is geweest: aan de rand, wachtend op degenen die het willen horen.