De onzichtbare erfenis

"Niet alles is wat het lijkt." Deze uitspraak, afkomstig uit de film The Swan Princess van Richard Rich, is al sinds zijn kindertijd bekend.

Een les die we al van jongs af aan hebben geleerd, aangewakkerd door Disneyfilms, maar die we pas decennia later beseffen of internaliseren. En hoe meer tijd verstrijkt, hoe meer we beseffen dat de werkelijkheid zelden overeenkomt met wat we zien.

Mijn grootvader was een zeldzame uitzondering op deze regel: wat er verscheen en wat er gezien werd, weerspiegelden elkaar. Voor mij was hij een stil voorbeeld – een van degenen die ons zonder woorden, alleen al door hun aanwezigheid, iets leren – en iemand die ons een leven lang bijblijft.

Ik had geen vader, maar de leer van de kinderpsychologie schrijft voor dat kinderen de mannelijke figuur overdragen op iemand die dicht bij hen staat. Ik droeg die over op mijn grootvader, die meer was dan een vaderfiguur. Hij was, en is, een rolmodel.

Mijn grootvader, in tegenstelling tot de universiteiten van het leven, leerde me door voorbeeld, door zijn daden en door mijn aandachtige maar onbewuste observatie. Nooit met lezingen of overbodige woorden, altijd met gebaren. Vandaar het "stom". Zouden we niet allemaal zo moeten leren?

Mijn observatie van hoe mijn grootvader zijn bedrijf runde, hoe hij zijn werknemers en iedereen om hem heen behandelde, was exemplarisch. Ik heb nooit status, sociale hiërarchieën of andere onderscheidingen opgemerkt in deze ladder van posities die ons wordt ingeprent terwijl onze geest en ons lichaam zich onveranderlijk ontwikkelen – niet per se in kwaliteit, maar in de loop van ons leven.

Al op zeer jonge leeftijd leerde ik dat we, om gerespecteerd te worden, alles en iedereen gelijk moeten respecteren, omdat we allemaal deel uitmaken van de motor die elke organisatie, en de samenleving zelf, vooruitdrijft. De behandeling moet empathisch, consistent en voorspelbaar zijn, voor zowel de conciërge als de CEO, zonder uitzondering.

Ik leerde dat succes voortkomt uit de tandwielen die de motor ondersteunen, die goed werken omdat alle onderdelen met toewijding, respect en passie zijn gekozen en onderhouden om de machine optimaal te laten functioneren. Zelfs in een schaakpartij kan een ogenschijnlijk onbeduidende zet van een stuk het spel verpesten. De stukken zijn niets meer dan een metafoor voor mensen, en de machine, of het spel, is een allegorie voor het leven.

Ik herinner me nog als de dag van gisteren dat mijn grootvader ons meenam naar de Algarve om een appartement uit te zoeken. Hij had het gekocht terwijl het nog in aanbouw was en nam ons – mijn zus, mijn moeder en natuurlijk mijn grootmoeder – mee om het te bekijken met de trots van een "gloednieuw" appartement, en er een te kiezen die ons lichaam en onze ogen zou strelen. Voor sommigen klonk het misschien als ijdelheid, een vertoon van luxe – voor mij was het delen in zijn puurste vorm. Dit gebaar toonde aan dat niets belangrijk is tenzij het gedeeld wordt. Niets smaakt hetzelfde zonder ons. Familie – of het nu door bloed of door eigen keuze is – is onze kostbaarste steunpilaar. Niets smaakt hetzelfde zonder.

Ik herinner me ook de nachten dat we op een heel bijzondere manier leerden rekenen: door geld te tellen. Zoals Oom Dagobert, in een kinderversie, of zoals Peaky Blinders, in een losse en ietwat theatrale adaptatie van de realiteit, maar nog steeds actueel. Degene die verantwoordelijk was voor elk motoronderdeel kwam naar ons vakantiehuis om mijn grootvader, in eenvoudige enveloppen, het factuurbedrag van die dag te bezorgen. Op die nachten, toen mijn grootvader de koning was, mijn zus de koningin en ik de prinses, leerde ik dat we de mensen die voor ons werken moeten en kunnen vertrouwen, maar nooit blindelings. Want, zoals we in het begin zagen, is zelden wat lijkt.

Het controleren van het werk van alle belanghebbenden, ongeacht vertrouwen en emotionele connecties, is essentieel voor de functie van een CEO.

Mijn grootvader hield van het leven. Hij had een passie voor het leven, en het leven werd ook verliefd op hem. Zou dit een van de geheimen kunnen zijn van een succesvolle onderneming en een gelukkig leven? Dat het leven verliefd op ons werd?

Tot op de dag van vandaag begrijp ik nog steeds niet helemaal waarom ik niet huilde toen hij wegging. Ik gaf mezelf er enorm de schuld van en stelde mezelf veel vragen. Tegenwoordig denk ik dat de reden is dat ik al heel vroeg gewend raakte aan verlies en verlating. Het verlies was zo vertrouwd voor me dat huilen het echt en pijnlijker zou maken.

In mijn dromen blijft hij leven, in goede gezondheid, op een terras in Parijs, een sigaret rokend. Of in een eeuwige slaap, afgewisseld met een paar dagen bij ons, om vervolgens weer te sterven. Misschien is het niet langer hij die in mijn dromen verschijnt, maar de ongrijpbare erfenis die hij me naliet, die me bezoekt wanneer ik die nodig heb.

Ik was nog maar een kind toen ik me realiseerde dat mijn grootvader, naast CEO, ook bankier was – en dat hij veel macht had door financiële afhankelijkheid. Niet omdat hij dat wilde, maar omdat hij het was. De beste mensen zijn, houdt ons niet altijd uit de slechtste omstandigheden. Er zijn zuiverheden die alleen de stilte herkent – en die velen steevast proberen te corrumperen.

Was hij de lijm die het gezin bijeenhield, door zijn waarden en vriendelijkheid, of door het welvarende leven dat geld mogelijk maakte? Voor mij verbond hij me eeuwig met hem door middel van "zijn". Misschien hebben grote gezinnen, net als grote bedrijven, een uniek persoon nodig die ze op de juiste manier kan samenbinden voor een levensdoel.

Ik geloof dat er een onvolwassen vriendelijkheid in kinderen schuilt, zo lief dat het onmogelijk wordt om eeuwig te zijn. De natuur leert ons dit: alle vruchten hebben maar een korte tijd om zoet te zijn. Ik accepteer daarom dat de overgrote meerderheid van de mensen als volwassene, of zelfs daarvoor, verdorven is en dat oppervlakkige belangen liefde in haar eenvoudigste vorm ver overstijgen: de wens om te geven en tegelijkertijd te respecteren.

Volwassen zijn betekent bijna altijd corrupt zijn. En dat is wat een echte CEO onderscheidt: hij was het kind dat zich niet liet corrumperen.