Türkiye's eerste vrouwelijke graveurkunstenaar: Aliye Berger

Het is 51 jaar geleden dat de schilder Aliye Berger, een van de eerste vrouwelijke graveerkunstenaars van Turkije, overleed.

Berger werd geboren in 1903 in Büyükada, Istanbul, de dochter van fotograaf Mehmet Şakir Pasha en Sare İsmet.

De familie van de meesterkunstenaar stond bekend als een van de meest vooraanstaande families van Istanbul, met een geschiedenis vol bitterzoete gebeurtenissen en avonturen. Bergers vader was Mehmet Şakir Pasha, die ambassadeur en gouverneur was op Kreta en in Athene; zijn moeder was de Kretenzische Sare İsmet Hanım; zijn oom was Cevad Şakir Pasha, grootvizier tijdens het bewind van Abdulhamid; en zijn grootvader was kolonel Mustafa Asım Bey, hoofd van de Raad voor Militaire Zaken.

De oudere zus van Aliye Berger is de schilder Fahrelnisa Zeid en haar oudere broer is Cevat Şakir Kabaağaçlı, bekend als de "Visser van Halicarnassus". Haar andere oudere zussen zijn Hakkiye en Ayşe Suad.

Berger begon zijn basisonderwijs tussen 1909 en 1912 aan de buurtschool van Büyükada en ging daarna tot de Eerste Wereldoorlog naar de Notre Dame de Sion. Toen de school vanwege de oorlog werd gesloten, ging hij naar de Franstalige school van Madame Braggiotti in Istanbul, waar hij schilder- en muzieklessen volgde.

Aliye Berger, die haar opleiding op 17-jarige leeftijd afrondde door een examen af te leggen bij de Franse ambassade en haar diploma te ontvangen, wilde schrijfster worden. In haar jeugd werd ze beïnvloed door schrijvers als Voltaire, August Strindberg, Henrik Ibsen en Dostojevski.

Berger legt uit dat zijn interesse in schilderen al in zijn kindertijd en adolescentie ontstond, toen hij door de boeken van zijn vader bladerde, de schilderijen van zijn broer zag die hij uit Italië had meegenomen en de verf van zijn zus bij zich had.

De meesterschilder, die elke kunsttak als een 'schoonheid' voor zichzelf beschouwde, schilderde zijn eerste werk op 17-jarige leeftijd. Berger, die gedurende een langere periode privélessen schilderkunst en piano volgde, kreeg in 1924 in Turkije muziekles van de Hongaarse vioolvirtuoos en pedagoog Karl Berger.

Berger verbleef van 1935 tot 1939 bij haar zus Fahrünnisa Zeid in Berlijn en Parijs, waar ze de artistieke ontwikkelingen volgde. Ze trouwde in 1947 met haar leraar Karl Berger, die na de Hongaarse opstand zijn toevlucht had gezocht in Turkije. Ze verloor haar man zes maanden later aan een hartaanval. Na de dood van haar man wijdde ze zich nog meer aan haar kunst en begon ze te etsen.

De meesterschilder, die naar Europa ging, werkte drie jaar lang intensief aan de graveertechniek in het atelier van John Buckland Wright in Londen, naast zijn beeldhouwlessen.

De meesterkunstenaar keerde in 1951 terug naar Turkije met 140 gravures en hield zijn eerste solotentoonstelling op het Franse consulaat in Istanbul. Hij maakte zijn naam voor het eerst bekend bij de bredere kunstgemeenschap in 1954 toen hij de eerste prijs won in een wedstrijd georganiseerd door de Yapı Kredi Bank met zijn olieverfschilderij "Sunrise".

Hoewel Aliye Berger tekeningen en olieverfschilderijen maakte, maakte ze vooral werken met behulp van de diepdruktechniek, waarbij ze werkte met de tussenliggende tinten zwart en wit.

Berger, bekend om zijn expressionistische etsen, gebruikte deze techniek later om het etsen te populariseren en nieuwjaarskaarten te maken. Door middel van het etsen probeerde hij de pijn, vreugde, herinneringen en fragmenten van zijn leven bloot te leggen die altijd in zijn leven geëtst waren.

De meesterkunstenaar, die in 1955 de tweede prijs won op de Biënnale van Teheran, hield solotentoonstellingen in Istanbul, Ankara, Londen, Parijs, Wenen, Rawalpindi en Islamabad. Berger nam tussen 1951 en 1972 ook deel aan talrijke groepstentoonstellingen in binnen- en buitenland.

Met behulp van materialen als schuurpapier, slagerpapier en kaasdoek gaf de meesterkunstenaar in zijn werken de patronen van het dagelijks leven en uit verschillende hoeken van Istanbul weer. Soms realistisch, soms fantastisch, met een origineel lyrisch en expressionistisch karakter.

Aliye Berger beschrijft haar gravures als "het product van een begrip dat het leven in kleur ziet en het leven accepteert als de grootste vreugde en liefde". Haar werken zijn te vinden in het Schilder- en Beeldhouwmuseum van Istanbul, het Albertina Museum in Wenen en in privécollecties.

Ferit Edgü speelde een rol in de verspreiding van de gravures van Aliye Berger. Edgü herdrukte graveermallen uit het archief van Füreya Koral, en deze prenten speelden een belangrijke rol in de herkenning ervan.

Berger hield zijn laatste tentoonstelling in de Taksim Gallery in Istanbul in 1972. De kunstenaar, die de tentoonstelling datzelfde jaar naar Ankara bracht, overleed op 9 augustus 1974 in Büyükada, de plaats waar hij werd geboren en opgroeide en waar hij veel van hield.

Na de dood van de kunstenaar, die zei: "Ik leefde met liefde. Zelfs de dood kon de liefde in mij niet doden. Ik creëerde alles wat ik creëerde met enthousiasme, passie en genegenheid. Ik kan mijn werk niet mijn kinderen noemen. Wat ik creëerde werd de essentie van wat ik ervoer", werd in 1975 een grote overzichtstentoonstelling gehouden in de zalen van de Staatsacademie voor Schone Kunsten van Istanbul.