Endemisch door James Harding-Morris: dronken schimmels die gedijen op een ciderdieet

Wat hebben de volgende vogels met elkaar gemeen: de Orkney-woelmuis, het Yorkse kruiskruid, de Schotse kruisbek en de Menai Strait-witbek?

Het antwoord is dat het niet alleen ongelooflijk zeldzame soorten zijn die nog steeds in Groot-Brittannië voorkomen, maar dat ze ook alleen hier voorkomen. Biologen noemen ze 'endemisch'.

Wat wonderlijk dat de Britse Eilanden, zelfs in ons overbevolkte en overontwikkelde land, zo divers en complex zijn en dat ze zulke natuurwonderen herbergen.

En James Harding-Morris is een verrukkelijke en humoristische gids als hij op zoek gaat naar deze exotische inheemse bewoners.

In de naaldbossen van de Schotse Cairngorms gaat de auteur op zoek naar de Schotse kruisbek, die in alle opzichten identiek is aan de kruisbek, behalve dat hij een andere 'opwindende roep' heeft. Toch zijn de meningen hierover nog verdeeld. Eén expert denkt dat het een verzonnen soort is 'om toeristen te trekken'. Het is gewoon een kruisbek met een Schots accent.

Toch herbergt Groot-Brittannië zeker meerdere endemische soorten meelbessen, iepen, havikskruid en paardenbloemen – meer dan 250 verschillende soorten van deze laatste! En vergeet de Britse aardster niet. Net zoals sommige schimmels alleen in de buurt van eiken of dennen groeien, zo lijkt deze 'het liefst naast oude blikken cider te groeien'.

Hoe zeldzaam ze ook zijn, ze zijn allemaal gemakkelijker te observeren dan de Britse grotgarnaal. Het plan om hem te vinden leidt tot een onverwacht gesprek met een andere natuuronderzoeker, Lee. 'Hoe groot ben je?' 'Normaal formaat,' antwoordt Harding-Morris. 'Niet mager, maar, je weet wel, normaal.'

De harde waarheid is dat natuuronderzoekers met een maatje meer moeite zullen hebben om de Britse grotgarnaal ter plekke te observeren, omdat hij leeft in een zeer lange, smalle tunnel in South Devon. Deze garnalen, zonder ogen, als een doorschijnende rijstkorrel, leven hier mogelijk al maar liefst 20 miljoen jaar.

De zeldzame en prachtige meelbes is werkelijk verbazingwekkend. Hij houdt van afgelegen en rotsachtige plekken zonder concurrentie, zoals Cheddar Gorge en het eiland Arran. Een handvol soorten leeft rond Watersmeet in Devon en staat bekend als Sorbus admonitor, ook wel Sorbus admonishing sorbus genoemd, omdat het eerste exemplaar dat werd geïdentificeerd een bordje 'Niet Parkeren' van de National Trust droeg.

En het hoofdstuk over iepen is een vrolijk hoofdstuk, voor iedereen die nog steeds treurt om het verlies van deze ruige reuzen in ons landschap. Eén ervan was ooit 46 meter hoog, 'de hoogste inheemse boom ooit geregistreerd in Groot-Brittannië'.

Ze zijn verdwenen als bomen, gedood door een schimmel (iepenziekte), maar leven voort als struiken, wild woekerend in veel van onze heggen. 'De dood is zelden fataal voor iepen', zoals een expert droogjes opmerkt.

Tot slot is er de stevige kleine Orkney-woelmuis, tot wel 70 gram zwaar vergeleken met de gewone woelmuis van 40 gram, en hoewel endemisch op Orkney, genetisch gezien het dichtst bij de woelmuizen van België. Hoe in vredesnaam …?

Eén theorie is dat zo'n 6000 jaar geleden enkele vroege Belgische boeren naar Orkney zeilden om zich te vestigen, waarbij ze per ongeluk woelmuizen in hooibalen meenamen. Het is een even goede verklaring als welke andere ook, denk ik! En Endemic is een vrolijk en verhelderend boek.