Kunnen India en Pakistan kernwapens gebruiken? Dit zeggen hun doctrines.

Pakistan verklaarde dat het in de vroege ochtend van zaterdag 10 mei meerdere Indiase militaire bases had aangevallen, nadat het land beweerde dat India raketten had afgevuurd op drie Pakistaanse bases. Dit markeert een scherpe escalatie van de toch al escalerende spanningen tussen de buurlanden, aangezien een totale oorlog steeds dichterbij komt.

De lang sluimerende vijandelijkheden , voornamelijk over de betwiste regio Kasjmir, laaiden op na de dodelijke aanval op Pahalgam op 22 april in het door India bestuurde Kasjmir, waarbij 25 toeristen en een lokale gids omkwamen bij een aanval van een gewapende groep. India gaf Pakistan de schuld van de aanval; Islamabad ontkende elke betrokkenheid.

Sindsdien hebben de landen een reeks oog-om-oog-gevechten gevoerd. Het begon met diplomatieke stappen, maar dit leidde al snel tot luchtgevechten.

Terwijl beide partijen hun beschietingen en raketaanvallen opvoeren en op weg lijken naar een grootschalige strijd, wordt niet alleen de 1,6 miljard mensen van India en Pakistan, maar de hele wereld geconfronteerd met een ongekende realiteit: een totale oorlog tussen hen zou de eerste ooit zijn tussen twee landen met kernwapens.

"Het zou dom zijn als beide partijen een nucleaire aanval op de andere uitvoeren... Het is absoluut niet waarschijnlijk dat er kernwapens worden gebruikt, maar dat betekent niet dat het onmogelijk is", vertelde Dan Smith, directeur van het Stockholm International Peace Research Institute, aan Al Jazeera.

Dus, hoe zijn we hier terechtgekomen? Hoe zien de kernwapenarsenalen van India en Pakistan eruit? En wanneer zouden ze volgens hen kernwapens kunnen inzetten?

Hoe de spanningen sinds 22 april zijn toegenomen

India beschuldigt The Resistance Front (TRF) – de gewapende groep die aanvankelijk de aanslag in Pahalgam opeiste, maar zich later distantieerde van de moorden – er al lang van een handlanger te zijn van Lashkar-e-Taiba, een in Pakistan gevestigde gewapende groep die India herhaaldelijk heeft aangevallen, onder meer bij de aanslagen in Mumbai in 2008, waarbij meer dan 160 mensen omkwamen.

New Delhi gaf Islamabad de schuld van de aanslag in Pahalgam. Pakistan ontkende elke betrokkenheid.

India trok zich terug uit een bilateraal pact over waterverdeling, en beide partijen beperkten hun diplomatieke missies en zetten elkaars burgers uit. Pakistan dreigde ook andere bilaterale verdragen op te zeggen, waaronder de Simla-overeenkomst uit 1972, die de buurlanden aan een staakt-het-vurenlijn in het betwiste Kasjmir bond, bekend als de Line of Control (LoC).

Maar op 7 mei lanceerde India een golf van raketaanvallen op locaties in Pakistan en het door Pakistan bestuurde Kasjmir. Het land beweerde dat het "terroristische infrastructuur" had getroffen, maar Pakistan zegt dat er minstens 31 burgers, waaronder twee kinderen, om het leven zijn gekomen.

Op 8 mei lanceerde India drones in het Pakistaanse luchtruim, die de grote steden van het land bereikten. India beweerde dat het een vergeldingsactie was en dat Pakistan raketten en drones op het land had afgevuurd. Vervolgens meldden steden in India en het door India bestuurde deel van Kasjmir twee nachten achter elkaar explosies die volgens New Delhi het gevolg waren van verijdelde Pakistaanse aanvallen.

Pakistan ontkende op 8 en 9 mei raketten en drones naar India te hebben gestuurd, maar dat veranderde in de vroege ochtend van 10 mei, toen Pakistan voor het eerst beweerde dat India drie van zijn bases met raketten had aangevallen. Kort daarna beweerde Pakistan dat het ten minste zeven Indiase bases had aangevallen. India heeft nog niet gereageerd op Pakistans beweringen dat Indiase bases waren aangevallen, noch op Islamabads bewering dat New Delhi raketten op zijn militaire installaties had afgevuurd.

Hoeveel kernkoppen hebben India en Pakistan?

India voerde de eerste kernproeven uit in mei 1974, gevolgd door volgende proeven in mei 1998, waarna het zichzelf tot kernwapenstaat uitriep. Binnen enkele dagen lanceerde Pakistan een reeks van zes kernproeven en werd officieel ook een kernwapenstaat.

Sindsdien zijn beide partijen hard aan de slag gegaan om grotere wapen- en kernwapenvoorraden aan te leggen dan de ander. Dat project heeft hen miljarden dollars gekost.

India beschikt momenteel naar schatting over meer dan 180 kernkoppen. Het land heeft raketten met een groter bereik en mobiele landraketten ontwikkeld die deze kunnen afvuren, en werkt samen met Rusland aan de bouw van scheeps- en onderzeeërraketten, aldus het Centrum voor Strategische en Internationale Studies (CSIS).

Pakistans arsenaal bestaat inmiddels uit meer dan 170 kernkoppen. Het land geniet technologische ondersteuning van zijn regionale bondgenoot China en zijn voorraad omvat voornamelijk mobiele ballistische raketten met een korte en middellange afstand, met voldoende bereik om net binnen India te raken.

Wat is India's nucleair beleid?

India's interesse in kernenergie werd aanvankelijk aangewakkerd en uitgebreid onder zijn eerste premier, Jawaharlal Nehru, die het graag wilde gebruiken om de energieopwekking te stimuleren. De afgelopen decennia heeft het land echter zijn kernenergiestatus verstevigd om zijn buurlanden, China en Pakistan, af te schrikken bij territoriale geschillen.

De eerste en enige nucleaire doctrine van New Delhi werd gepubliceerd in 2003 en is nog niet formeel herzien. De grondlegger van die doctrine, wijlen strategisch analist K. Subrahmanyam, was de vader van de huidige Indiase minister van Buitenlandse Zaken, S. Jaishankar.

Alleen de premier, als hoofd van de politieke raad van de Nuclear Command Authority, kan een nucleaire aanval goedkeuren. India's nucleaire doctrine is gebaseerd op vier principes:

• No First Use (NFU) : Dit principe houdt in dat India niet als eerste een nucleaire aanval op zijn vijanden zal uitvoeren. Het land zal alleen met kernwapens terugslaan als het zelf als eerste getroffen wordt door een nucleaire aanval. India's doctrine stelt dat het vergeldingsmaatregelen kan nemen tegen aanvallen op Indiase bodem of als kernwapens worden gebruikt tegen zijn troepen op buitenlands grondgebied. India verbindt zich er ook toe geen kernwapens te gebruiken tegen niet-nucleaire staten.
• Geloofwaardige minimale afschrikking : India's nucleaire houding is gecentreerd rond afschrikking – dat wil zeggen, zijn nucleaire arsenaal is primair bedoeld om andere landen te ontmoedigen een nucleaire aanval op het land uit te voeren. India beweert dat zijn nucleaire arsenaal een verzekering vormt tegen dergelijke aanvallen. Dit is een van de redenen waarom New Delhi geen ondertekenaar is van het Non-Proliferatieverdrag (NPV), omdat het land stelt dat alle landen zich uniform moeten ontwapenen voordat het dat zelf doet.
• Grootschalige vergeldingsmaatregelen: India's vergeldingsmaatregelen voor de eerste aanval van een aanvaller zullen erop gericht zijn om zoveel vernietiging en schade aan te richten dat de militaire capaciteiten van de vijand worden vernietigd.
• Uitzonderingen voor biologische of chemische wapens: Als uitzondering op de NFU zal India kernwapens gebruiken tegen elke staat die het land of zijn buitenlandse strijdkrachten aanvalt met biologische of chemische wapens, volgens de doctrine.

Wat is het nucleaire beleid van Pakistan?

• Strategische dubbelzinnigheid: Pakistan heeft nooit officieel een alomvattende beleidsverklaring over het gebruik van kernwapens gepubliceerd, waardoor het de flexibiliteit heeft om in elke fase van een conflict kernwapens in te zetten, zoals het in het verleden heeft gedreigd. Deskundigen zijn er algemeen van overtuigd dat de non-transparantie van Islamabad van meet af aan strategisch was en bedoeld als afschrikmiddel voor India's superieure conventionele militaire kracht, in plaats van voor India's kernmacht alleen.
• De vier triggers: In 2001 stelde luitenant-generaal (gepensioneerd) Khalid Ahmed Kidwai, die wordt beschouwd als een cruciale strateeg betrokken bij het Pakistaanse nucleaire beleid en adviseur van de nucleaire commando-instantie, echter vier brede "rode lijnen" of triggers vast die zouden kunnen leiden tot de plaatsing van kernwapens. Deze zijn:

Ruimtelijke drempel – Elk verlies van grote delen van het Pakistaanse grondgebied zou een reactie kunnen rechtvaardigen. Dit vormt ook de kern van het conflict met India.

Militaire drempel – Vernietiging of aanval op een groot aantal lucht- of landstrijdkrachten zou een trigger kunnen zijn.

Economische drempel – Acties van agressors die een verstikkend effect op de economie van Pakistan kunnen hebben.

Politieke drempel – Acties die leiden tot politieke destabilisatie of grootschalige interne onenigheid.

Pakistan heeft echter nooit duidelijk gemaakt hoe groot het grondgebiedsverlies van zijn strijdkrachten moet zijn voordat deze aanvallen kunnen plaatsvinden.

Is de nucleaire houding van India veranderd?

Hoewel de officiële doctrine van India hetzelfde is gebleven, hebben Indiase politici de afgelopen jaren laten doorschemeren dat er mogelijk een meer dubbelzinnige houding ten aanzien van het No First Use-beleid in de maak is, vermoedelijk om aan te sluiten bij het standpunt van Pakistan.

In 2016 vroeg de toenmalige Indiase minister van Defensie, Manohar Parrikar, zich af of India zich nog wel aan de NFU moest binden. In 2019 zei de huidige minister van Defensie, Rajnath Singh, dat India zich tot nu toe strikt aan het NFU-beleid had gehouden, maar dat veranderende situaties daar invloed op zouden kunnen hebben.

"Wat er in de toekomst gebeurt, hangt af van de omstandigheden", had Singh gezegd.

Dat India deze strategie toepast, kan als proportioneel worden beschouwd, maar sommige deskundigen merken op dat strategische dubbelzinnigheid een tweesnijdend zwaard is.

"Het gebrek aan kennis over de rode lijnen van een tegenstander kan ertoe leiden dat deze onbedoeld worden overschreden, maar het kan een land er ook van weerhouden acties te ondernemen die een nucleaire reactie kunnen uitlokken", merkt deskundige Lora Saalman op in een commentaar voor het Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI).

Is de nucleaire houding van Pakistan veranderd?

Pakistan is de afgelopen jaren overgestapt van een dubbelzinnig beleid waarin geen doctrine werd vastgelegd naar een luider “Geen NFU”-beleid.

In mei 2024 zei Kidwai, adviseur van de nucleaire commando-instantie, tijdens een seminar dat Islamabad “geen No First Use-beleid” heeft.

Even belangrijk is dat Pakistan sinds 2011 een reeks zogenaamde tactische kernwapens heeft ontwikkeld. TNW's zijn kernwapens met een korte reikwijdte, ontworpen voor meer gecontroleerde aanvallen en bedoeld om op het slagveld tegen een vijandelijk leger te worden gebruikt zonder grootschalige verwoesting aan te richten.

In 2015 bevestigde de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken Aizaz Chaudhry dat TNW's ingezet konden worden in een mogelijk toekomstig conflict met India.

In werkelijkheid waarschuwen experts echter dat ook deze kernkoppen een explosieve kracht kunnen hebben van wel 300 kiloton, oftewel twintig keer zoveel als de bom die Hiroshima verwoestte. Zulke explosies zouden niet alleen rampzalig kunnen zijn, maar sommige experts zeggen ook dat ze de grensbevolking van Pakistan zelf zouden kunnen treffen.