Afscheid van James Watson, Nobelprijswinnaar voor de ontdekking van DNA: hij was 97.

James Dewey Watson, de Amerikaanse bioloog, biochemicus en geneticus die samen met Francis Crick de dubbele helixstructuur van DNA ontcijferde, een van de belangrijkste mijlpalen in de geschiedenis van de wetenschap, is op 97-jarige leeftijd overleden. Hij overleed op donderdag 6 november in een hospice op Long Island, New York. Zijn zoon Duncan bevestigde het nieuws aan de New York Times en legde uit dat Watson in het ziekenhuis was opgenomen vanwege een infectie en vervolgens was overgeplaatst naar de palliatieve zorg.

De ontdekking, gedaan in 1953, maakte de weg vrij voor moderne genetica, biotechnologie en precisiegeneeskunde. Voor dit werk deelden Watson en Crick in 1962 de Nobelprijs voor Fysiologie of Geneeskunde met Maurice Wilkins. Sindsdien is de dubbele helix een universeel icoon geworden: hét symbool van het leven.

Watsons leven was echter niet zonder schaduwen. Nadat hij het Cold Spring Harbor Laboratory had geleid en omgevormd tot een van 's werelds meest prestigieuze onderzoekscentra, werd hij in 2007 gedwongen af ​​te treden na racistische opmerkingen in de London Sunday Times, waarin hij de intelligentie van mensen van Afrikaanse afkomst in twijfel trok. Deze opmerkingen veroorzaakten een golf van internationale verontwaardiging en de intrekking van alle eretitels van het laboratorium dat hij 25 jaar had geleid. "James heeft veel domme dingen gezegd in zijn leven. Dat waren de ergste", aldus Bruce Stillman, destijds zijn opvolger aan het hoofd van het onderzoekscentrum.

Watson, geboren in Chicago in 1928 als zoon van een belastinginner en een universiteitsmedewerker, toonde een vroegrijpe intelligentie: op zijn vijftiende zat hij al op de universiteit. Na zijn doctoraat aan de Indiana University onder leiding van Nobelprijswinnaar Salvador Luria verhuisde hij naar Cambridge, waar hij Francis Crick ontmoette.

In 1953 slaagden de twee erin, mede dankzij ongeoorloofde gegevens van onderzoeker Rosalind Franklin, het model van de dubbele DNA-helix te construeren, waarmee ze het mechanisme onthulden waarmee genetische informatie van generatie op generatie wordt gerepliceerd. Deze ontdekking, gepubliceerd in Nature, veranderde de biologie voorgoed.

Watson beschreef die prestatie in het beroemde boek "The Double Helix", gepubliceerd in 1968: een briljante en polemische memoires, die collega's woedend maakten vanwege de oneerbiedige toon en Franklins seksistische beschrijvingen. Het boek groeide echter uit tot een klassieker in de populairwetenschappelijke literatuur en werd door de Library of Congress opgenomen in de lijst van 100 belangrijkste Amerikaanse boeken van de 20e eeuw.

Na de Nobelprijs bleef Watson een enorme invloed uitoefenen op de hedendaagse wetenschap. In 1989 werd hij de eerste directeur van het Human Genome Project, de gigantische internationale onderneming die in 2000 leidde tot de volledige in kaart brengen van menselijke genen. "Hij was tegen het idee dat het 'boek van het leven' gepatenteerd kon worden", herinnerde Stillman zich. Een standpunt dat het Amerikaanse Hooggerechtshof in 2013 bevestigde en oordeelde dat natuurlijk voorkomende genen niet gepatenteerd kunnen worden.

De lange, magere en altijd wat onverzorgde Watson werd door collega's en studenten omschreven als briljant en moeilijk, in staat tot briljante inzichten en verontrustende opmerkingen. Bioloog E.O. Wilson noemde hem "de Caligula van de biologie". In 2014 veilde hij zijn Nobelprijsmedaille, waarbij hij verklaarde dat hij zich "buitengesloten" voelde door de wetenschappelijke gemeenschap; de medaille werd voor meer dan 4 miljoen dollar gekocht door de Russische magnaat Alisher Usmanov, die hem later aan hem teruggaf.

Ondanks de controverses en tegenslagen blijft de naam van James Watson onlosmakelijk verbonden met de ontdekking van DNA, "het geheim van het leven". Een erfenis die door geen enkele controverse kan worden uitgewist. (door Paolo Martini)