Bestuurscrisis Ajax: wat er achter het ontslag van Heitinga zit

Terug naar donderdag. Toen stuurde Ajax trainer John Heitinga en zijn assistent Marcel Keizer de laan uit. "Een pijnlijke beslissing", liet technisch directeur Alex Kroes optekenen. "We zien te weinig ontwikkeling en we hebben onnodig punten verspeeld."

Opvallend is dat Kroes ook zijn eigen positie ter beschikking heeft gesteld. De andere directieleden en de raad van commissarissen hebben de technisch directeur 'met klem' verzocht 'om ten behoeve van de continuïteit' de komende tijd aan te blijven.

Rol directeur Geelen

Dat Kroes zo'n prominente rol speelt bij het communiceren van het ontslag van Heitinga vindt Engbers minstens zo opmerkelijk. Kroes is namelijk 'titulair' directeur en geen 'statutair directeur', zoals algemeen directeur Menno Geelen en financieel directeur Shashi Baboeram Panday. Dit houdt simpel gezegd in dat Kroes formeel minder macht heeft en dat de grootste knopen moeten worden doorgehakt door Geelen en Panday.

Geelen is de echte kapitein en gaat over de poppetjes die op de juiste plek moeten, dus over het ontslaan, werven en behouden van titulaire bestuurders en de hoofdtrainer. Maar in de communicatie naar buiten schitterde Geelen donderdag in afwezigheid, vindt Engbers.

En dan is er ook nog de raad van commissarissen (rvc), het orgaan dat toezicht moet houden op de directie. Ook daarbinnen rommelt het. In september stapten in totaal drie leden op: Hermine Voûte, Carolien Gehrels en Danny Blind. De eerste twee zaten nog geen jaar in de rvc. Die laatste blijft voorlopig nog zitten tot een opvolger is gevonden, omdat de rvc uit minstens drie personen moet bestaan.

De rvc bestaat nu dus uit het minimaal aantal personen. Daarnaast was het binnen de rvc de laatste tijd sowieso een stoelendans. Eind vorig jaar en begin dit jaar vertrokken in totaal ook al vijf commissarissen. Nu zijn meerdere opvolgers van hen ook alweer weg. Het lijkt binnen de rvc nu dus eerder op een stoelendans met te veel stoelen.

'Geen goede mix'

Die stoelen moeten wel gevuld worden, benadrukt Engbers, die actief als als bedrijfsadviseur, les geeft op de Amsterdamse universiteit VU en verschillende boeken over bestuur en toezicht schreef.

Een toezichthoudend orgaan moet bestaan uit commissarissen met verschillende kennis en ervaring, bijvoorbeeld op het gebied van voetbal, financieel, bestuur of cultuur. Een uitgedunde rvc is volgens Enbers geen goede mix om 'strategisch belangrijke besluiten' te controleren.

En dan gaat het nog niet eens over de trits aan technisch directeuren en trainers die de club heeft versleten sinds het noodgedwongen vertrek van technisch directeur Marc Overmars in 2022. Afijn, het punt is duidelijk: Ajax is de laatste jaren een moeras waar veel bestuurders en trainers door verzwolgen zijn.

Er is de afgelopen jaren veel gebeurd. Hieronder enkele belangrijke gebeurtenissen op een rij waar belangrijke personen achter de schermen een hoofdrol opeisten.

• Februari 2022: Technisch directeur Marc Overmars stapt vanwege het sturen van grensoverschrijdende berichten (dickpics) naar vrouwelijke collega's.
• September 2023: Ajax ontslaat Sven Mislintat, de opvolger van Marc Overmars wegens een gebrek aan een 'breed draagvlak' binnen de organisatie. De Duitser kocht in de zomer van 2023 voor meer dan 100 miljoen euro aan spelers, die langdurige contracten met vette salarissen tekenden. De meeste spelers rendeerden niet of nauwelijks. Ajax ondervindt nog steeds de financiële gevolgen van deze zomer.
• April 2024: Alex Kroes wordt geschorst door Ajax omdat hij vlak voor zijn benoeming als algemeen directeur aandelen in de club kocht. In april was hij net aan zijn nieuwe klus begonnen. Kroes keerde later niet terug als algemeen directeur, maar als technisch directeur.

Het helpt niet dat een voetbalclub een atypisch bedrijf is. Het draait immers niet hoofdzakelijk om het maken van een zo hoog mogelijke winst, maar om de sportieve prestaties op het veld. Daarbij is financieel prudent beleid wel gewenst. Ajax boekte afgelopen seizoen een omzet van 178 miljoen euro, waarmee de clubleiding dus een forse verantwoordelijkheid droeg.

Belangrijk om te benoemen is dat voetbalclubs (en zeker een grote club als Ajax) onder een vergrootglas liggen. De club komt dagelijks in het nieuws en velen hebben een uitgesproken mening. De directies en commissarissen van grote bedrijven als ING, Ahold Delhaize en Heineken moeten het doen met minder aandacht. "Maar je kunt ook in je strategie rekening houden met wat voor type organisatie je bent", werpt Engbers tegen.

De structuur bij Ajax maakt het er allemaal niet makkelijker op. Of eigenlijk, de twee structuren, volgens Engbers (VU). De club is enerzijds beursgenoteerd, maar tegelijkertijd ook een voetbalclub met leden. Zo bezit de vereniging AFC Ajax 73 procent van de aandelen. Deze vereniging telt ruim 700 leden die weer worden vertegenwoordigd door een bestuursraad. Engbers denkt dat deze bestuursraad naar directe invloed streeft, dus om de rvc heen.

De overige aandelen zijn op basis van het laatste jaarverslag in handen van Goldman Sachs (5,3 procent), Citigroup (4,2 procent) en overige aandeelhouders. Dit betekent dat een beperkt deel van de aandelen verhandelbaar is op de beurs.

Als beursgenoteerd bedrijf ben je gebonden aan allerlei spelregels. "Dat is al moeilijk genoeg", zegt Engbers. Om dan ook nog een structuur met leden te hebben, is volgens haar wel heel ambitieus.

RTL Z vroeg de club hoe de zoektocht naar een nieuwe trainer en eventueel technisch directeur er nu uitziet.

De directie is de zoektocht naar een nieuwe trainer gestart. "Binnen de 5-koppige directie zijn twee voetbaldirecteuren dus logisch dat zij in beginsel de lead zullen hebben, dus ook Alex Kroes. De directie kan niet zonder de rvc een nieuwe hoofdtrainer aanstellen, dus er is ook een rol weggelegd voor de rvc." Volgens de club is ook de zoektocht naar een nieuwe technisch directeur in handen van de directie en de rvc samen.

Een mogelijk vertrek van de beurs van Ajax wordt regelmatig geopperd, maar kost geld (want aandelen moeten weer teruggekocht worden) en is volgens Engbers ook niet makkelijk. Juist vanwege de moeilijkheden op bestuurlijk vlak.

Vereniging van Effectenbezitters

Gerben Everts, directeur van de Vereniging van Effectenbezitters (VEB) denkt dat het goed is als Ajax kritisch naar de structuur kijkt. "In tijden van nood kan de club juist gebruikmaken van de beursnotering door extra aandelen uit te geven. Hierdoor wordt de macht beter gespreid en geld opgehaald voor de club."

Everts zegt dat de de structuur zelf niet per se het probleem is, maar de invulling ervan. De VEB heeft daarom in september om opheldering gevraagd bij de club in een brief met symbolisch 14 vragen. Volgens de VEB heeft er inmiddels een constructief gesprek plaatsgevonden en erkent de club dat er wat moet veranderen.

Volgens hem is het van belang dat de bestuursraad, naast commissarissen, bestuur en externe adviseurs rolvast zijn. "Ze kunnen en moeten zich niet overal mee bemoeien. Dit kan ook helemaal niet. Commissarissen onderschatten soms hoe zwaar het is. Het moet van tevoren duidelijk worden dat het niet om een leuke bijbaan gaat."

Capabele mensen vinden moeillijker

Engbers sluit zich hierbij aan. Ze geeft ook aan dat duidelijke rolverdelingen noodzakelijk zijn. "De rvc moet in goede tijden op afstand blijven en alleen ingrijpen als de bestuurder niet de goede strategische beslissingen lijkt te nemen. Commissarissen zijn hoofdelijk aansprakelijk en dus verplicht om in te grijpen wanneer nodig. Als zij als individu niet in staat zijn om de koers te wijzingen is het logisch dat ze opstappen."

"Aandeelhouders hebben als eigenaars het recht om in de gaten te houden of de organisatie goed gerund wordt, in dit geval via de rvc, maar zijn geen bestuurders. Alleen het bestuur moet besturen. De keeper gaat toch ook niet in de spits spelen?", vervolgt ze met een retorische vraag.

Ze vreest dat het door de chaos voor de club steeds moeilijker wordt om capabele bestuurders te vinden. En dat zal de opvolger van Heitinga ook weer merken. "Wat er in de bestuurskamer gebeurt, werkt door op het veld. En andersom."

Ajax-fans zijn niet rouwig om het vertrek van Heitinga: