‘Vervloekte erfenis’: Lula zal de overheidsfinanciën aan het einde van zijn ambtstermijn in een crisis achterlaten

De volgende president van de Republiek zal bij zijn aantreden in 2027 een ernstig probleem erven: onevenwichtige overheidsfinanciën en een schuldenlast die alleen maar toeneemt. Als Luiz Inácio Lula da Silva (PT) in 2026 wordt herkozen, zal hij de financiële gevolgen van zijn eerste termijn moeten verwerken.

Sinds Lula in 2023 aantrad, is de staatsschuld, gemeten in de bruto overheidsschuld (DBGG), gestegen van 71,4% naar 75,9% van het bbp. In de eerste 27 maanden van haar ambtstermijn noteerde de regering in 22 van deze maanden een primair tekort – het verschil tussen de uitgaven, exclusief de rente op de staatsschuld, en de inkomsten – op jaarbasis berekend.

Analisten die door Gazeta do Povo zijn geraadpleegd, waarschuwen voor een verslechtering van de overheidsfinanciën en voor moeilijkere vooruitzichten vanaf 2027. De situatie verslechtert doorgaans als gevolg van de toename van verplichte uitgaven en het gebrek aan structurele hervormingen in een adequaat tempo.

De financiële markt voorspelt dat de staatsschuld in 2034 94% van het BBP zal bedragen, zo blijkt uit een enquête die de Centrale Bank onder financiële instellingen heeft uitgevoerd.

De schulden blijven groeien, zelfs na het nieuwe begrotingskader van Lula, dat in augustus 2023 werd ingevoerd en flexibeler is dan de uitgavenlimiet die Michel Temer invoerde.

Structureel probleem van verplichte uitgaven gaat gepaard met financiële crisis

Felipe Salto, hoofdeconoom bij Warren Investimentos, legt uit dat het huidige kader de groei van de uitgaven beperkt, maar niet de rigide structuur van de overheidsuitgaven verandert. "Als gevolg daarvan is er vrijwel niets gedaan om de toename van de verplichte uitgaven te beteugelen, waardoor de financiële situatie verslechterde", zegt hij.

De kern van het probleem ligt in de structuur van de begroting, waaruit blijkt dat ruim 90% van de primaire uitgaven van de Unie verplicht zijn, aldus Marcelo Karvelis Franco, CIO van Avin Asset. Tot deze uitgaven behoren onder meer sociale zekerheid, salarissen en sociale voorzieningen zoals BPC en Bolsa Família.

Het meest verontrustende is dat de meeste van deze uitgaven automatisch toenemen, vaak gekoppeld aan het minimumloon of demografische factoren, zonder dat de overheid daadwerkelijk controle heeft over de toename ervan.

De vergrijzing van de bevolking vormt een extra bedreiging voor de overheidsfinanciën, met name de sociale zekerheid. Het aandeel mensen van 60 jaar en ouder is tussen 2000 (8,7% van de bevolking) en 2023 (15,6%) bijna verdubbeld. Volgens de projectie van het IBGE zal dit percentage in 2070 37,8% bedragen. Dit betekent dat er steeds minder bijdragers zullen zijn om steeds meer begunstigden te ondersteunen – een onhoudbare situatie op de lange termijn.

Weerspiegeling van de financiële crisis: opgeblazen staat wurgt productieve investeringen

De aanhoudende groei van de verplichte uitgaven boven de netto-inkomsten drukt de discretionaire uitgaven – waarin de overheid ruimte heeft om te investeren en de kosten van de publieke sector te dekken. Een direct gevolg hiervan is dat de capaciteit van overheidsinvesteringen, cruciaal voor ontwikkeling op de lange termijn, de afgelopen decennia dramatisch is afgenomen.

Volgens het Ibre-FGV Fiscal Policy Observatory bereikten de overheidsinvesteringen vorig jaar 3,04% van het BBP, het beste resultaat in de afgelopen tien jaar. Deze waarde ligt echter nog steeds onder het niveau van Lula's tweede ambtstermijn, toen het meer dan 4% van het BBP bedroeg. Begin jaren zeventig investeerde het land meer dan 10% van zijn BBP.

Analisten wijzen erop dat een staat met beperkte uitgaven en een beperkte capaciteit voor strategische investeringen, tekortschiet in zijn taak om de voorwaarden te scheppen voor de bloei van vrij initiatief en integrale individuele ontwikkeling.

Stijgende schulden: risico's voor de economie

De verslechtering van de begroting wordt weerspiegeld in de toename van de brutoschuld, de belangrijkste indicator voor de financiële gezondheid van het land. Volgens prognoses van het Independent Fiscal Institute (IFI), een onderdeel van de Senaat, zal de staatsschuld blijven stijgen als er geen ingrijpende maatregelen worden genomen.

Het IFI schat dat de schuld/bbp-ratio, momenteel 76,5%, tegen 2026 rond de 84% zal liggen. Vanaf dat moment blijft de trend stijgen, tot meer dan 90% van het bbp tussen 2028 en 2029, om zich aan het begin van het volgende decennium te stabiliseren op bijna 95%.

Voor opkomende landen als Brazilië wordt een schuld van meer dan 80% van het BBP al als zeer hoog beschouwd, aldus Warren Investimentos. Een hoge en groeiende schuldenlast brengt ernstige risico's met zich mee: het brengt de overheidsbegroting in gevaar en ondermijnt het vertrouwen van investeerders, zegt Franco van Avin Asset.

Het heeft ook directe gevolgen voor burgers en ondernemers, bijvoorbeeld door hogere rentetarieven, inflatie en druk op de wisselkoersen. De overheid begint te concurreren met de private sector om financiële middelen, waardoor private investeringen worden belemmerd, terwijl deze juist essentieel zijn voor het creëren van banen en welvaart.

Belastingvrijstellingen: privileges die de markt verstoren

Tegelijkertijd levert Brazilië jaarlijks ongeveer R$ 600 miljard – 4% tot 5% van het BBP – aan inkomsten in door vrijstellingen, aftrekposten en speciale regelingen. In het jargon van de openbare boekhouding worden deze mechanismen belastingvoordelen genoemd.

"Veel van deze vrijstellingen komen specifieke sectoren ten goede, veroorzaken verstoringen in de economie en brengen de belastinginning in gevaar, zonder dat ze een duidelijk maatschappelijk of economisch rendement garanderen", legt Salto uit. Een volledig overzicht van deze voordelen zou noodzakelijk zijn om de beschikbare inkomsten te verhogen, maar dit stuit op politieke weerstand.

2027: het moment van de waarheid voor de publieke rekeningen

Gezien de rigiditeit van de uitgaven en de schuldendruk kan het begrotingskader zelf al voor het einde van het decennium onhoudbaar worden, benadrukken Lívio Ribeiro en Matheus Ribeiro van BRCG Consultoria. De volgende regering, ongeacht wie er gekozen wordt, zal voor de noodzaak staan ​​om een ​​structureel programma te implementeren om de uitgaven te beheersen nu de financiële crisis zich aandient.

Vanaf 2027 moeten de begrotingsregels worden herzien. Een optie zou zijn om een ​​grondige herziening van de overheidsuitgaven te bevorderen, zodat de staat zich aan de regels houdt, zoals Alexandre Pletes, hoofd variabele inkomsten bij Faz Capital, aangeeft. Als dat niet gebeurt, is het alternatief om de regels te versoepelen ten behoeve van een grotere staat. Dat zou leiden tot verlies van geloofwaardigheid, hoge rentetarieven en lage groei.

Het gebrek aan duidelijke signalen over fiscale oplossingen vanuit het Congres en politieke groeperingen zorgt ervoor dat de economische verwachtingen op drift raken. Dit brengt investeringen, consumptie en het ondernemingsklimaat in gevaar.

De uitvoerende en wetgevende macht negeren het debat, maar de begrotingsrichtlijnen voor 2026 (PLDO) benadrukken de urgentie van begrotingsaanpassingen. Ze benadrukken dat het probleem ligt in het beheersen van de overheidsuitgaven en niet in het innen van belastinginkomsten.

Volgens de definitie van voormalig minister van Financiën Maílson da Nóbrega is dit een 'ingekorte begrotingscrisis' waarvan de gevolgen pas de komende jaren merkbaar zullen zijn. De oplossing ligt in een politieke verbintenis rondom een ​​agenda voor verandering in overheidsuitgaven, gericht op een efficiëntere staat die zich richt op zijn essentiële taken.

"Het huidige tempo van geleidelijke verbetering is niet voldoende. Er zal iets gedurfder moeten gebeuren om verplichte uitgaven en belastingvoordelen te beteugelen", concludeert Salto.