Mireille Berman (1964-2025) żyła z książkami, ale nie w nich

„Nigdy nie zapomnę, jak tam stała” – mówi niemiecka redaktorka Anne Tente o swojej przyjaciółce Mireille Berman. „Kiedy minęłam ją na targach książki we Frankfurcie, Mireille zawsze była pogrążona w rozmowie, z przechyloną głową, uważna i dociekliwa. Ludzie czuli, że ją widzi. W branży, która czasami traktuje siebie zbyt poważnie, Mireille przejrzała wszystkie przechwałki i szum medialny i zachowała swoją pasję do książek”.

Tente i Berman poznali się w 2004 roku na Targach Książki i zostali przyjaciółmi zarówno w pracy, jak i poza nią. To właśnie zdarzało się Berman częściej: jako redaktorka literatury faktu w wydawnictwie De Bezige Bij (2001-2005) oraz jako specjalistka ds. polityki w Holenderskiej Fundacji Literatury, zbudowała dużą międzynarodową sieć autorów, tłumaczy, redaktorów i innych osób wspierających słowo pisane. Po śmierci Berman na raka piersi 3 marca tego roku Fundacja otrzymała setki odpowiedzi.

„Byłem członkiem komisji selekcyjnej, kiedy Mireille złożyła wniosek o przyjęcie do Funduszu w maju 2005 r.” – mówi były dyrektor Tiziano Perez. „Była tak troskliwa i skromna, że ​​początkowo wybraliśmy innego kandydata. Był to Peter Buwalda, który wycofał się po dwóch tygodniach, ponieważ wolał pisać; Mireille w końcu weszła do gry. I dzięki Bogu za to. Była inteligentna, bardzo oczytana, ciekawa świata i miała nieomylny kompas moralny. Dbała o ludzi, a nie o ich pozycję. Kiedy zostałem dyrektorem Funduszu, ona po prostu przychodziła do mojego biura. Była dla mnie powiernicą i osobą, z którą mogłam porozmawiać – nie tylko dla mnie, ale dla wielu z nas”.

Berman urodziła się w 1964 roku jako czwarte dziecko i jedyna dziewczynka w rodzinie nauczycieli, która przeprowadziła się z Hattem do Groningen przez Zuidlaren. Jej ojciec uczył muzyki, matka była nauczycielką języka francuskiego; Oboje byli oczytani i zaangażowani politycznie, co przekazali swoim dzieciom.

„Mój ojciec stracił niemal całą rodzinę ze strony matki na wojnie” – mówi Thijs Berman, drugi najstarszy syn. „Z tego żydowskiego środowiska wynieśliśmy głównie niewypowiedziany, wszechobecny smutek. Mój ojciec nie był religijny. Wybrał komunizm, który obiecywał radykalną rewolucję porządku społecznego. Prenumerowaliśmy [komunistyczny dziennik] De Waarheid . Literatura była w naszym domu w najwyższym poważaniu, czytaliśmy bardzo dużo. Jeśli nie odkryłeś Tołstoja, Zoli, Turgieniewa i Prousta jako nastolatek, to właściwie się nie liczyłeś”.

Mireille była także zapalonym czytelnikiem – ale w tym przypadku kierowała się własnym gustem. „Mieliśmy swój własny mały świat” – mówi przyjaciółka z dzieciństwa Maaike Post. „Oboje mieliśmy królika, pisaliśmy razem, słuchaliśmy płyt. Przeczytaliśmy wiele książek dla dziewcząt pełnych intensywnych uczuć i małych żyć: Cissy Marxveldta, Schoolidyllen Top Naeffa. Szalony, staromodny język w tych książkach poruszył w nas strunę, mogliśmy cytować je bez końca”.

Post i Berman pozostali przyjaciółmi przez całe życie. Berman miała w każdym razie „szalony talent do przyjaźni”, jak stwierdziła Judith Uyterlinde, która poznała ją w 1982 r. w amsterdamskiej szkole nauczycielskiej D'Witte Lelie i od razu zrobiła na niej wielkie wrażenie. „Z Mireille nie musiałeś niczego udowadniać. Ona nie oceniała, chciała zrozumieć”.

Berman przeprowadziła się do Amsterdamu po ukończeniu Thorbecke College w Groningen – w przeciwieństwie do swoich braci, jej rodzice zdecydowali, że nie będzie mogła pójść do szkoły podstawowej. Po ukończeniu studiów nauczycielskich trafiła na Uniwersytet Amsterdamski, gdzie studiowała historię i dołączyła do zespołu redakcyjnego „Skript Historisch Tijdschrift” . Był to pierwszy krok w jej karierze redaktorskiej, którą, jak mówił jej brat Thijs, „budowała od podstaw”. „Etykieta w wydawnictwach, w których dostała swoje pierwsze prace, była dość surowa, a Mireille była wrażliwa. Ale była też zdeterminowana. Jej życiową misją było danie głosu niezauważanym, wrażliwym i zebranie odpowiednich ludzi, aby to zrobić”.

W 1993 roku Berman poznała innego historyka, Ido de Haana, z którym miała dwójkę dzieci: Evę (1996) i Mischę (1999). Ich rodzice „przez długi czas byli bardzo udanym małżeństwem” – mówią teraz ich córka i syn, mimo że małżeństwo rozpadło się po 28 latach. Wychowywali się w ciepłym domu, często w gronie gości, z którymi rozmawiali o świecie. „Czasami ludzie przychodzili trochę nieśmiali, bo na przykład przyjeżdżali z zagranicy” – mówi Eva. „Mama od razu ich przytulała i uspokajała wszystkich”.

Berman powoli, ale konsekwentnie rozwijała swoją karierę – czasami walcząc o to, by docenić siebie i woląc stawiać innych w centrum uwagi. W 2013 roku została mianowana specjalistką ds. literatury faktu w Funduszu i rozpoczęła okres intensywnych podróży: do Chin, Surinamu, Egiptu, Rosji, Turcji i na europejskich targach książki, gdzie promowała holenderską literaturę faktu. Powiedziała, że ​​podobało jej się wszystko w tej pracy, łącznie z uciążliwymi obowiązkami i praktycznymi obowiązkami.

Ostatnim dużym osiągnięciem Berman na rzecz Funduszu była organizacja holenderskiego gościa honorowego na Targach Książki w Lipsku w marcu 2024 r., gdzie mogła poruszyć tematy bliskie jej sercu, takie jak kolonialna przeszłość i kwestie płci. Już wcześniej wiedziała, że ​​rak piersi, na który była leczona pięć lat wcześniej, powrócił, ale chciała jak najdłużej pozostać niezależną, pracującą osobą. Aż do swojej śmierci pracowała na pół etatu w księgarni Athenaeum w Amsterdamie. Każdy, kto ją tam spotkał, mógł zauważyć, jak promieniowała; było tak, jakby nigdy nic innego nie robiła.

„Mireille była mądrą osobą” – mówi jej przyjaciel, autor Bram de Swaan. „Żyła z książkami, ale nie w książkach. Nie uderzała cię po głowie swoją wiedzą, ale wolała słuchać, a potem mówić coś, co stawiało wszystko w zupełnie innym świetle, często za pomocą żartu. Bardzo wyjątkowe”.