Frontale aanval van de Jusos: de SPD suddert en Klingbeil probeert het te verdoezelen

Een van de belangrijkste mensen die verantwoordelijk is voor de historische verkiezingsnederlaag van de SPD, is bezig met een volgende carrièreladder. SPD-leider Klingbeil wil ook de fractie leiden. Dit biedt hem de kans op revalidatie. Maar er ontstaat weerstand.

"Chutzpah" is een prachtig woord uit het Jiddisch, dat in het Duits op een kleinerende manier wordt gebruikt om onbeschaamdheid te beschrijven. SPD-leider Lars Klingbeil heeft lef. Maar vanuit het standpunt van een deel van de partij zou 'gewoon brutaal' een betere omschrijving zijn. De SPD heeft een vernietigend verkiezingsresultaat behaald. Een van de hoofdverantwoordelijken heeft personele consequenties aangekondigd, maar streeft tegelijkertijd naar een krachtige dubbelrol: Klingbeil wil woensdag verkozen worden tot opvolger van SPD-fractieleider Rolf Mützenich en partijvoorzitter blijven. Sommige kameraden namen dit met ongeloof waar. De 47-jarige moet zich voorbereiden op felle kritiek in de fractievergadering en op een 'eerlijk' resultaat - met andere woorden: nogal matige goedkeuringscijfers.

De opstand komt ongetwijfeld van linksonder: van de jongeren die zich in de Jusos hebben georganiseerd. Voorzitter Philipp Türmer vertelde aan Spiegel over de kandidatuur van Klingbeil: "Deze aanpak wekte de fatale indruk: als eerste reactie greep een van de architecten van de mislukking naar het voorzitterschap van de parlementaire fractie." De verkiezingscampagne was "een complete struikelblok" en de nominatie van de zittende Olaf Scholz als kandidaat voor bondskanselier was een vergissing "zowel wat betreft het proces als de uitkomst". De verantwoordelijkheid voor de nederlaag bij de federale verkiezingen ligt bij de partijleiders Saskia Esken en Lars Klingbeil, benadrukte Türmer.

Maar de rest van de partijleiding lijkt deze aanpak te steunen. Het personeelsbesluit is het antwoord van de SPD-leiding op de drievoudige uitdaging die de uitslag van de federale verkiezingen met zich meebrengt: "Programmatische en personele vernieuwing [...] meedogenloos en met volledige duidelijkheid", belooft Klingbeil, die zich ook bewust is van de frustratie in de partij. Ten tweede mag de eerbiedwaardige SPD onder geen beding uit elkaar vallen vanwege deze vernieuwing. Niet vlak voor de veelbelovende deelstaatverkiezingen van Hamburg volgende week zondag, niet vlak voor de verkennende gesprekken met de Unie over een mogelijke regeringsformatie. Want dat is de derde uitdaging: bij gebrek aan andere meerderheden heeft de SPD eigenlijk geen andere keuze dan Friedrich Merz tot kanselier te maken en samen met de CDU en CSU te regeren.

Partij moet zichzelf snel op orde krijgen

De grote coalitie, die gezien de relatief kleine meerderheden een kleine coalitie is, wordt de echte test voor de veerkracht van de SPD. Dat geldt zowel voor de coalitieonderhandelingen als voor de periode erna. In de toekomst zullen de sociaaldemocraten nog minder in staat zijn om hun eigen beleid door te voeren dan ze dat in de stoplichtcoalitie konden, en tegelijkertijd zullen ze als oppositiepartijen de Groenen en Links in hun nek hijgen. Als de partij haar gezamenlijke kracht niet toont, zal ze er niet in slagen een voor haar aanvaardbaar coalitieakkoord te onderhandelen en haar profiel in de regering te versterken.

Klingbeil heeft het tot zijn missie gemaakt om de noodzakelijke eenheid te creëren. Het motto is dat de leiding van de partij en de fractie ‘uit één hand’ komt. Er zijn grote spanningen binnen de SPD en Klingbeil moet oppassen dat het niet overkookt. Klingbeil is het gepersonifieerde deksel met een drukgat waardoor de stoom op een gecontroleerde manier kan ontsnappen. Als het deksel rammelt, is Klingbeil bereid dat te accepteren. Er bestaat echter een risico dat Klingbeil zelf schade ondervindt. Het kan zijn dat hij zijn positie als fractievoorzitter moet opgeven zodra er overeenstemming is bereikt over een coalitieregering.

Een concurrent genaamd Pistorius

Het is echter niet zeker dat Klingbeil als compensatie een ministerspost krijgt. De SPD zal minstens de helft van haar kabinetsposten aan vrouwelijke sociaaldemocraten overdragen en Boris Pistorius zal naar verwachting solliciteren naar de SPD-ministerverkiezing voor mannen uit Nedersaksen. De huidige minister van Defensie geniet een buitengewone populariteit onder de bevolking en ook onder de leiders van de Unie.

Klingbeil wil de partij echter pas na Pasen leiden, wanneer de nieuwe bondsregering volgens de visie van de Unie gevormd moet worden. Hij wil dat de SPD een "partij van de arbeid, een partij van de capabele staat en een partij die aantrekkelijk is voor jongeren" is, zei Klingbeil daags na de verkiezingen. Wie zulke duidelijke doelen stelt, kan niet met zichzelf de 'generatiewisseling' bedoeld hebben die op de verkiezingsavond werd aangekondigd. Klingbeil maakt bovendien duidelijk dat de Unie de sociaaldemocraten ervan moet overtuigen om deel te nemen aan de regering, en niet andersom. "Het wordt spannend om te horen hoe Friedrich Merz de samenwerking met de SPD ziet."

Esken wil ook doorgaan

Volgens Klingbeil zijn de meningsverschillen tussen de CDU/CSU en de SPD dit weekend alleen maar groter geworden. Nu moet hij de prijs voor deelname aan de regering opdrijven. Hij moet de onderhandelaars van de vakbond op geloofwaardige wijze duidelijk maken dat zijn partij niet langer wil regeren, wat de prijs ook is. Tegelijkertijd mag Klingbeil de verwachte tegenstanders van de grote coalitie binnen de SPD niet aanzetten tot een oppositiecampagne. "Het is niet zeker of de SPD aan een regering zal deelnemen", benadrukt Klingbeil. Alles kan, de Unie moet op de eerste plaats komen, de SPD hoeft niets te doen! Maar Klingbeil zal het verlies aan vertrouwen dat hij de komende weken heeft geleden, moeten goedmaken als hij zijn aanspraak op het leiderschap wil behouden.

Overigens voelde Saskia Esken zich als co-fractievoorzitter niet aangesproken door de aangekondigde generatiewisseling binnen de SPD. Normaal gesproken wordt er pas in december een nieuw besluit genomen in het Bondsbestuur. Toen haar werd gevraagd, zei ze dat ze van plan was om haar ambt te "blijven bekleden". De partij accepteert echter niet dat de populaire voormalige fractievoorzitter Rolf Mützenich nu als pionoffer moet dienen. "Het is overduidelijk geworden dat dit niet met één personeelsbeslissing kan worden opgelost", verzekert Klingbeil. Hoeveel en welke personele beslissingen er genomen zullen worden, zal de sociaaldemocraten de komende dagen en weken waarschijnlijk bezighouden.