Het nucleaire debat gaat een beslissende fase in die de energietoekomst van Spanje voor de komende decennia zal bepalen.

Vrijwel niets wat er in de wereld en in Spanje gebeurt, kan worden verklaard zonder de invloed van kernenergie. Vooral sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog en de wetenschappelijke bijdragen van Albert Einstein. Geopolitieke conflicten en de macht van grote wereldmachten zoals de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Rusland, Iran, Frankrijk, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en Noord-Korea kunnen niet worden begrepen zonder de afschrikkende kracht van de nucleaire programma's van de landen die de atoombom bezitten, een massavernietigingswapen dat, paradoxaal genoeg, de afgelopen decennia een sleutelrol heeft gespeeld bij het bereiken van een minimum aan begrip binnen de internationale gemeenschap.

Maar het civiele gebruik ervan voor elektriciteitsvoorziening is ook een sleutelelement in de betrekkingen tussen landen en in het interne functioneren van staten. Kernenergie is al decennialang een cruciaal element op meerdere niveaus binnen de grootmachten. De invloed van Frankrijk, de grote atoommacht in Europa; de invloed van de Verenigde Staten, die van plan zijn centrales tot wel 80 jaar te laten draaien; het plan van het Verenigd Koninkrijk voor de bouw van nieuwe kerncentrales; de impact van minireactoren die bedrijven zoals Amazon willen gebruiken voor datacenters; de sterke aanwezigheid van kernenergie in Finland, een land dat bewonderd wordt om zijn onderwijsniveau en de welvaartsstaat van de Scandinavische landen; de ontmanteling van Duitslands kernenergie en de afhankelijkheid van Russisch gas, gepromoot door zijn voormalige bondskanselier Gerhard Schröder; of de bijna onverschilligheid ten opzichte van kernenergie van China, voorbestemd om het dominante rijk van deze eeuw te worden. Dit zijn allemaal elementen die altijd in overweging moeten worden genomen bij de beslissing over de richting die Spanje moet inslaan, in een debat dat nooit eindigt. Zelfs het bezoek dat Henry Kissinger, de machtigste staatssecretaris van de 20e eeuw, bracht aan het overleden Franco-Spanje, onder voorzitterschap van Luis Carrero Blanco, zou verband kunnen hebben gehouden met de vermeende Spaanse ontwikkeling van een nucleair programma dat nooit is gerealiseerd.

In tijden van democratie heeft kernenergie een prominente plaats ingenomen in het publieke debat. Van de sociale afstand die ontstond door rampen zoals Tsjernobyl in de voormalige Sovjet-Unie en later Fukhushima (Japan), tot een heropleving na de Russische inval in Oekraïne, die de zwakte van afhankelijkheid van gas van derden aan het licht bracht. Niet alleen om economische redenen, maar ook vanwege strategische autonomie, een aspect dat nu door Brussel wordt gehesen. Zelfs om milieuredenen, aangezien het een technologie is die geen CO2 uitstoot. Het zwakke punt is afval. Na een moeizaam akkoord tussen de bedrijven die eigenaar zijn van de centrales en de regering over een sluitingsschema van 2027 tot 2035, ontstaan er nu, nu het moment van de waarheid nadert, twijfels en is de vraag of het wel wenselijk is de levensduur van de centrales te verlengen al aan de orde. De sluiting van José Cabrera y Garoña zou over twee jaar gevolgd moeten worden door Almaraz, maar de mogelijke sluiting leidt tot maatschappelijke, politieke, territoriale en economische discussies. Verschillende experts spreken zich uit over deze strategische beslissing.

Een van de meest invloedrijke stemmen in de energiesector is Joaquín Coronado. Hoewel hij nooit pro-kernenergie is geweest en zelfs ooit het in 2019 overeengekomen sluitingsschema heeft toegejuicht, gelooft hij dat "de context is veranderd". "Vandaag ligt de prioriteit bij het versterken van de energie-autonomie. Daarvoor is het nodig om het gasverbruik (dat met de sluiting zou toenemen) te verminderen, de elektriciteitsprijs te beheersen en de CO₂-uitstoot verder te verminderen."

Het onderliggende debat gaat niet langer zozeer over de vraag of er al dan niet gesloten moet worden, maar tegen welke prijs. Voor de overheid zijn de huidige belastingen toereikend; voor bedrijven maakt het hun situatie onhoudbaar. Coronado vindt dat sommige belastingen verlaagd moeten worden. Voormalig minister en voormalig voorzitter van Red Eléctrica, Jordi Sevilla, deelt een vergelijkbare mening. Hij is van mening dat zodra het tekort in het elektriciteitsnet bijna is opgelost, belastingverlagingen voor bedrijven mogelijk zijn zonder extra kosten voor belastingbetalers of consumenten.

Voor een andere voormalige president van de elektriciteitsnetbeheerder, Luis Atienza, zijn er meer twijfels over de cijfers. Deze drie experts zijn er duidelijk over dat de sluiting van kerncentrales betekent dat er andere gasgestookte energiecentrales nodig zijn, en als de prijzen van CO2 en koolwaterstoffen sterk stijgen, zou de sluiting van de kerncentrales een vergissing kunnen zijn. Geen van hen overweegt de bouw van nieuwe reactoren. Atienza dringt aan op zorgvuldige berekeningen, aangezien het met duurder gas een verstandige beslissing zou kunnen zijn om de levensduur van kerncentrales met een paar jaar te verlengen.

Voor Natalia Fabra, energiedeskundige en universitair docent, is de kwestie niet zo binair en gaan de gevolgen verder dan wat de uitbreiding van kernenergie blijkbaar impliceert. "De simpele aankondiging dat de levensduur van kerncentrales zal worden verlengd, zou de investeringsbeslissingen in hernieuwbare energie die momenteel worden overwogen, kunnen vertragen."

De kwestie is niet triviaal: de bijdrage van hernieuwbare energiebronnen in Spanje blijkt strategisch te zijn. Een van de meest recente OESO-rapporten roept energie-intensieve Europese industrieën op om naar Spanje te verhuizen vanwege de concurrerende energieprijzen die groene energie biedt. Europa, sterk beïnvloed door Frankrijk, heeft kernenergie als groen geclassificeerd, omdat het geen CO2-uitstoot produceert.

Op politiek niveau opende premier Pedro Sánchez na de stroomuitval van 28 april de deur voor onderhandelingen over een verlenging, maar liet hij een boodschap achter voor de leiders van de elektriciteitsbedrijven en de oppositie, die al de wens had geuit om kernenergie te behouden. Sánchez zei dat als kernenergie doorgaat, dit niet zal betekenen dat de ultrarijken in de bedrijven meer kunnen verdienen. Aan de andere kant zijn de bedrijven (voornamelijk Iberdrola en Endesa) een kruistocht naar de rechter begonnen , bewerend dat de huidige belastingsituatie kerncentrales onrendabel maakt.

Sommige experts bevestigen deze onpraktischheid. Óscar Barrero, partner bij PwC en hoofd energie, stelt in zijn studies dat alle sluitingsscenario's zullen leiden tot hogere elektriciteitsprijzen voor consumenten, zelfs in de meest gunstige scenario's. Volgens hem is de overheid zich ervan bewust dat de belastingdruk op kerncentrales buitensporig hoog is, en als ze die nog niet heeft verlaagd, komt dat door de publieke opinie, door de weigering van de overheid om toe te geven aan de energiebedrijven.

Aan Barrero's tegenpool staat Fernando Ferrando, voorzitter van de Stichting Hernieuwbare Energie, die zich openlijk verzet tegen elke uitbreiding van kernenergie. Hij verwijst naar de inleiding van Wet 15/2012 betreffende fiscale maatregelen voor de energiesector, goedgekeurd door de PP-regering. Daarin staat dat de maatschappij haar verantwoordelijkheid moet nemen voor radioactief afval. Het probleem is niet onbelangrijk voor Ferrando, die van mening is dat kernenergieproductie de Spaanse maatschappij decennialang zwaar zal belasten.

Zijn conclusie is dat kernenergie momenteel gekenmerkt wordt door ondoorzichtigheid (met betrekking tot veiligheidskwesties) en onzekerheid. Hij is van mening dat de kosten onvoldoende geïnternaliseerd zijn: "Hoe kunnen de kosten van kernenergie worden berekend als het Franse Enresa (Andra) beweert dat kernafval 150 jaar beheer vereist?" "Zo'n lange termijn betekent dat er onzekerheid wordt verondersteld die onmogelijk te beheersen is", concludeert hij.

Kernenergie in Spanje heeft een aanzienlijke impact op verschillende niveaus. Het veroorzaakt momenteel regionale spanningen. Bijna alle politieke partijen in Extremadura en Catalonië verzetten zich tegen elke sluiting, gezien de omvangrijke activiteit die kerncentrales op hun grondgebied genereren. Tot nu toe heeft echter alleen de president van de regio Valencia, Carlos Mazón, de regionale belastingen op kernenergie (de ecotaks) afgeschaft, terwijl de rest zich verzet tegen het verlies aan inkomsten. Zelfs vakbondsleiders hebben hun steun uitgesproken voor het behoud van deze centrales, omdat ze werkgelegenheid bieden in gebieden die lijden onder de gevolgen van ontvolking.

Gezien al deze omstandigheden zullen de overheid en het bedrijfsleven beslissingen moeten nemen die de toekomst van Spanje zullen bepalen. Dit scenario zal sterk beïnvloed worden door de heropleving van kernenergie in verschillende landen wereldwijd. Deze heropleving zou ook gevolgen kunnen hebben voor de situatie in Spanje. Het nucleaire debat, dat al decennialang gaande is, zal nog vele jaren voortduren.