Het Boek van de Herinnering van Mark Rowlands: Wil je eeuwig leven? Dit is de enige manier om onsterfelijk te zijn.

Zou u eeuwig willen leven? Het klinkt ronduit vermoeiend – en dus sla ik over, dank u wel, professor Rowlands. Toch zal de ondertitel van dit korte boek over geheugen – 'Of, hoe eeuwig te leven' – voor sommige hoopvolle lezers erg verleidelijk zijn. Ik vraag me af hoe een professor filosofie het recept voor het Levenselixer kan bezitten – ook al is hij zo aantrekkelijk geestig als dit boek. Een aangenamere metgezel om u mee te nemen op een vrolijke dans rond het idee van geheugen, zou u zich niet kunnen wensen.

De toekomst zit onvermijdelijk vol gaten, maar het verleden is een dicht geweven tapijt waarop we kunnen rusten en vertrouwen als het moeilijk wordt. Of toch niet? We denken te weten wat ons is overkomen, maar vergeten vaak de details: 'Het is de herinnering,' zegt Rowlands, 'die je maakt tot wie je bent.' Maar die 'wie' zou een leugenaar kunnen zijn. De visser die de omvang van de ontsnapte vis overdrijft, verraadt zichzelf als een leugenaar of iemand die lijdt aan echt geheugenverlies.

Het dubieuze 'geheugen' is niet te vertrouwen. Rowlands wijst erop dat 'we niet zijn wat we dachten dat we zijn... De kloof tussen ons en fictieve personages is niet de enorme kloof die we dachten.' Wie van ons kan werkelijk zeggen dat hij nooit een anekdote heeft verfraaid om zichzelf geestiger, scherpzinniger of dapperder te laten lijken dan we in werkelijkheid waren? Je hoeft geen fantast te zijn om herinneringen te herschikken – zelfs al is het onbewust – en jezelf te herscheppen als held of heldin van je eigen fictie.

Rowlands' stijl is een plezierige maar vreemde mix van speels persoonlijk en onnozel academisch. Het duurt niet lang voordat je meegezogen wordt in zijn taalspelletjes, zodat je op pagina 17 leest: 'Dit is tot nu toe allemaal een beetje vreemd geweest' en ofwel glimlacht en zegt: 'Je hebt geen ongelijk, man', ofwel geïrriteerd fronst. Zinnen als 'Herinneren is je voorstellen en je voorstellen is herinneren' kunnen filosofisch diepzinnig klinken, totdat je er goed over nadenkt en vermoedt dat het misschien gewoon professorale onzin is.

Maar als we onszelf beschouwen als verhalen – de verhalen van ons eigen leven – dan worden we in zekere zin 'geschreven' door wat ons in het verleden is overkomen. Die ervaringen worden in onze hersenen gegrift, verankerd in de neuronen, of we ons dat nu realiseren of niet. Net zoals onze karakters gevormd worden door wat we hebben meegemaakt, zo kunnen ze ook vervormd raken door nare herinneringen, zelfs als die 'herinneringen' vergeten zijn.

Rowlands merkt op: 'Freud… is hierin een heel eind gegaan en heeft betoogd dat herinneringen aan kwaadaardige episodes uit het verleden kunnen blijven voortleven, zelfs nadat ze schijnbaar verdwenen zijn, en een pijnlijke invloed kunnen uitoefenen op de psyche van een persoon in het heden.' Het omgekeerde is natuurlijk ook waar: je kunt een heerlijk, warm, wazig gevoel krijgen als je naar muziek luistert of een bepaalde geur ruikt, ook al kun je je niet precies herinneren welke prettige herinnering er precies aan de hand was.

Wanneer Rowlands van het ondoorgrondelijk academische (zoals hoofdstuk 15, over neuronen) naar het nonchalant autobiografische overschakelt, komt The Book of Memory goed van pas. Gelukkig is er veel meer van het laatste dan van het eerste. Hoe lichter zijn aanpak, hoe overtuigender zijn argumenten. Hoe persoonlijker zijn voorbeelden, hoe beter je ze kunt aanpassen aan je eigen verhaal, je eigen herinneringen.

Een belangrijke anekdote die ons naar onsterfelijkheid leidt, betreft een bepaalde herinnering aan zijn vader. Hij vertelt iets wat hij zich herinnert van toen hij twee was, en beseft dat de levendige details van de veranderende gezichtsuitdrukkingen van zijn vader destijds onmogelijk te herinneren zijn. Een kind van die leeftijd is te jong. Wat hij denkt zich zo helder te herinneren, moet gebaseerd zijn op de eindeloos herhaalde verhalen van zijn vader over die vermakelijke gebeurtenis in zijn familiegeschiedenis. 'Ik herinner me wat ik denk dat er gebeurd moet zijn, en niet per se wat er werkelijk gebeurd is.' Hij kanaliseert het verhaal dat leefde in het geheugen van zijn vader, uitgedrukt in de woorden van zijn vader. Dat is een vorm van nalatenschap.

Denk er eens over na. Als je (vooral wanneer een ouder overleden is) probeert je hun gezicht te herinneren toen je kind was, roept je herinnering eigenlijk hun gezicht op toen je veel ouder was – toen je opgroeide tot volwassene. Wanneer je je een gebeurtenis uit je kindertijd herinnert, is de herinnering waarvan je denkt dat die van jou is, in feite de herinnering van je ouders. Zo wordt hun verhaal doorgegeven en wordt het jouw verhaal. Het roept de vraag op: wie is de 'eigenaar' van een herinnering?

Hier komt de troost uit de ondertitel in beeld. Hij zegt: 'Troost of niet, we begrijpen allemaal het idee dat de overledene voortleeft in onze herinneringen. Daar heb ik het niet over.' Nee, zijn onderwerp is hoe dierbare overledenen onze herinneringen lijken te 'bezitten' en ze met ons delen. Het is een vreemd concept om te begrijpen, maar wanneer je dat doet, kan het herdenken van de geliefde overledene plotseling aanvoelen als vreugde in plaats van verdriet. Omdat je hun herinneringen in je meedraagt ​​– een essentieel onderdeel van wie je bent.

Terwijl ik dit las en aan familieverhalen dacht, net zoals Rowlands die van hemzelf oproept, besefte ik dat, aangezien de herinneringen van mijn overleden moeder in mij voortleven, zij dat ook doet. Dat verhaal over hoe ik de achterdeur op slot deed toen ze buiten in de regen stond en ik drie was, dat is haar verhaal, niet het mijne. Maar juist de herinnering aan haar maakt het ook het mijne – een prachtig proces van delen. Haar ster schittert voor eeuwig aan mijn firmament.

Natuurlijk kunnen we niet eeuwig leven. Als ik sterf, blijven de herinneringen aan mijn ouders voortbestaan ​​in mijn kinderen, maar vervagen ze in mijn kleinkinderen – enzovoort. Maar Rowlands concludeert: 'Onze herinneringen maken ons onsterfelijk, zelfs als we er niet meer zijn om ze te hebben.' Nou, ik denk niet dat dat waar is. Maar het is een prettig idee.