Meebuigen met Trump lijkt zwak, maar kan hopelijk ook een slimme berekening zijn

Dat was een verrassing: de Amerikaanse president Trump zei deze week dat Oekraïne best wel in staat zou zijn om zijn aan Rusland verloren territorium terug te winnen. En, voegde hij daar later aan toe, mochten Russische gevechtsvliegtuigen opnieuw het luchtruim van een NAVO-land schenden, zoals kort daarvoor nog in de Baltische staten gebeurde, dan moet je ze gewoon neerhalen.

Het was de zoveelste draai van Washington inzake de Europese veiligheid. En nadat de eerste verbazing wegebde, werd in diverse hoofdsteden al snel geconcludeerd dat zelfs deze verandering niet was wat hij leek: geen Amerika dat zich eindelijk weer ondubbelzinnig achter Kyiv en de Europese bondgenoten schaarde, maar één dat zijn interesse in de oorlog aan het verliezen was. Vrij vertaald: je gaat je gang maar.

Er is al veel geschreven over de ontelbare tournures van de huidige Amerikaanse regering. Dat geldt voor geopolitiek en geo-economie, en het hele veld van onderwerpen dat zich op het snijvlak van beide bevindt. Nog deze week werd er een nieuwe aan toegevoegd: 100 procent invoerheffingen op merkgeneesmiddelen, tenzij de (vooral Europese) bedrijven die ze maken de productie naar de Verenigde Staten verhuizen – en kunnen bewijzen dat ze dit doen.

Voor de laatsten in Europa die nog dachten dat de handelsovereenkomst met de VS van eerder dit jaar het papier waard was waarop die geschreven was, moet dit toch het bewijs zijn geweest dat er niets vaststaat, niets definitief is. De manier waarop de VS met Europa omgaan (en met andere ‘frenemies’) leek niet alleen op afpersing; er moet inmiddels worden geconcludeerd dat het dit ook daadwerkelijk is.

Europa staat vooral zwak omdat het zijn eigen defensie heeft verwaarloosd en kwetsbaar is voor de groeiende Russische dreiging aan de oostgrens. Dat maakt het moeilijk om al te assertief te zijn. Maar dat betekent geenszins dat er niets aan te doen valt.

Het bedrijfsleven, waar beslissingen doorgaans veel acuter zijn dan in de politiek, is al een stuk verder opgeschoten op de leercurve. Eerder deze week berichtte NRC over de administratieve chaos waar het Nederlandse midden- en kleinbedrijf mee te maken heeft als gevolg van Trumps gedraai op het gebied van importheffingen. Ondernemers zien klanten in de VS wegvallen, orders worden zonder pardon retour-afzender gestuurd als er naar de zinnen van de Amerikaanse douane te weinig informatie over de herkomst van de bestanddelen is meegeleverd. En een leverancier van teeltsystemen mag geen eigen mensen meer meesturen met een bestelling om het systeem in elkaar te zetten, want dat mogen alleen Amerikanen zelf nog doen. Monteurs worden per direct op het vliegtuig terug naar huis gezet, alleen iemand die zich ‘supervisor’ noemt mag het land nog in.

De schade die dat bij het bedrijfsleven veroorzaakt is groot. De extra informatieverzoeken kosten exporterende bedrijven duizenden manuren extra, het wegvallen van Amerikaanse klanten noopt in het beste geval tot herbezinning en in het slechtste geval tot bezuinigingen. De handelsdeal die Trump met de EU sloot eind juli blijkt, zoals gezegd, in de praktijk waardeloos, vooral omdat Amerikaanse bedrijven naar eigen goeddunken Europese concurrenten op een zwarte lijst, waarvoor extra hoge heffingen gelden, kunnen laten plaatsen als zij nog te veel hinder van hen ondervinden. Vandaag zijn je producten nog welkom in de VS, morgen kan dat weer anders zijn.

Het gevolg van dit alles in ondernemend Europa is niet langer een afwachtende houding, maar een praktische. Zien hoe met de situatie om te gaan, dat zeker. Maar ook de blik gericht houden op alternatieve afzetmarkten, binnen Europa of richting Zuid-Amerika of Azië. Wie minder afhankelijk is, kan de Amerikaanse grillen makkelijker van zich af laten glijden.

Dat geldt ook voor Europa’s politieke beslissers. In menig gijzeldrama is het winnen van tijd een essentiële strategie. Dat is voor Brussel niet anders. Tijd om een gemeenschappelijke en krachtige defensie op te bouwen, tijd om de economie en de ordening daarvan te versterken. Om de samenleving af te helpen van fossiele energie – niet alleen voor het klimaat, maar ook om niet afhankelijk te zijn van buitenlandse leveranciers als de VS. En als laatste: tijd om in de rest van de wereld alternatieven te zoeken voor de vroeger zo vertrouwde partner die nu elke avond dronken thuiskomt.

Het spel met de tijd verklaart waarom Washington nu zo vaak zijn zin lijkt te krijgen. Ja, dat lijkt zwakte. Maar het is ook, als het juiste wordt gedaan, berekening. Wie weet wordt het na de Amerikaanse Congresverkiezingen van volgend jaar beter, of na de presidentsverkiezingen over drie jaar. Maar het zou naïef zijn daarop te rekenen.

Beter is het een eigen plan te trekken. De storm van maatregelen, initiatieven, decreten en grillen uit Washington die het continent dag na dag, week na week, bereikt, houdt niet op. Hoewel het soms niet zo lijkt, is het presidentschap van Trump nog maar iets meer dan negen maanden oud. Het is, anders gezegd, nog niet op een vijfde van de volledige termijn van vier jaar.

Dat vraagt om een coherent en standvastig antwoord – binnen de huidige beperkingen die Europa grotendeels aan zichzelf te danken heeft en moet doorbreken.

Dat laatste kost tijd. Hoe de tussenliggende periode van chaotisch gedraai dan wel door te komen? Balletdansers voorkomen de duizeligheid van een pirouette door de ogen, met korte onderbrekingen, gericht te houden op een vast punt in de verte. Die strategie kan worden toegepast tegen de voortdurende ontregeling die de regering-Trump veroorzaakt. Eensgezindheid over aard en wezen van de Europese toekomst – het punt in de verte – is daarbij van essentieel belang.