De rivier die voor haar eigen toekomst kan vechten in de rechtbank

De 21e eeuw is een sombere tijd geweest voor de rivieren van onze planeet. Volgens milieuactivist Feargal Sharkey 'sterft elke rivier in Engeland'.

In China heeft het Drieklovendamproject in de Jangtsekiang-rivier zoveel water omgeleid dat het de rotatie van de aarde feitelijk heeft vertraagd.

Natuurjournalist Robert Macfarlane en zijn zoontje Will staarden tijdens de verschroeiende droogte van de zomer van 2022 naar een uitgedroogde rivierbedding toen de jongen vroeg: 'Is het water dood?' Hoewel Macfarlane hem verzekerde dat dit niet het geval was, vroeg hij zich in stilte af of de rivieren op aarde inderdaad doodgingen, en of het te laat was om deze catastrofe te stoppen.

Op reis naar de Indiase stad Chennai ziet hij een rivier stikken door al het afvalwater en rioolwater dat erin stroomt. In 1949 waren er 49 vissoorten in de Cooumrivier; in 2000 waren er geen enkele meer.

Eén gevolg van de degradatie van de rivier is dat bij hevige regenval het water door de stad stroomt in plaats van door de rivier zelf. Hierdoor zit Chennai 'in een vicieuze cirkel van overstromingen en droogte'. Macfarlane schrijft dat het water 'zo chemisch vervuild is dat het blaren op de huid veroorzaakt'.

In Oost- Canada dreigt een waterkrachtcentrale de Magpie River te veranderen in een reeks 'aaneengeschakelde reservoirs'. Een jonge Innu-vrouw, wier voorouders als nomaden op dit schiereiland leefden, vertelt Macfarlane: 'Het lijkt absurd dat we een tien jaar oud bedrijf rechten geven, maar geen rechten op een tienduizend jaar oude rivier.'

Macfarlane gelooft dat het idee om waterwegrechten te geven een revolutie teweeg zou kunnen brengen in de manier waarop we onze rivieren behandelen. In Ecuador loopt hij door een nevelwoudgebied in de noordwestelijke Andes, waar bijzondere soorten zoals de stekelmuis, de wurgvijg en de brilbeer leven.

Dit stukje land werd gered van vernietiging toen het Constitutionele Hof van Ecuador oordeelde dat de rivier, het bos en de dieren die erin leven een wettelijk bestaansrecht hadden, waardoor de mijnbouwbedrijven gedwongen werden te vertrekken. Evenzo werden in Bangladesh honderden fabrieken gesloten omdat hun vervuiling 'de rechten' van de Buriganga-rivier schond.

In 2017 erkende het Nieuw-Zeelandse parlement dat de Whanganui-rivier een juridische identiteit heeft, met rechten en de mogelijkheid om zichzelf voor de rechter te vertegenwoordigen via een River Guardian.

Eerder dit jaar erkende de gemeenteraad van Lewes in Sussex de rivier de Ouse als een levend wezen, hoewel dit nog niet wettelijk bindend is.

Dit oprechte, lyrische boek is nogal deprimerend om te lezen, maar het suggereert dat rivieren nieuw leven ingeblazen kunnen worden als de wil daartoe aanwezig is. Sommige verlichte plaatsen zoals Seoul, Singapore, München en Seattle maken waterwegen vrij die voorheen gemetseld waren of tot smalle kanalen waren omgevormd, wat de stadscentra nieuw leven heeft ingeblazen en de omliggende gebieden heeft verkoeld.

Rivieren zijn niet alleen een essentiële voorziening, maar ook een integraal onderdeel van onze geschiedenis. Zoals Macfarlane zegt: 'Ons lot vloeit samen met dat van rivieren, en dat is altijd zo geweest.'